De energieke samenleving

Leren en stimuleren

De samenleving moet een factor vijf terug in het gebruik van grondstoffen en milieubelasting om economische groei en een prettige leefomgeving te kunnen combineren. 'Meer met minder', dat is de uitdaging. Daar bestaat geen kant en klare oplossing voor. Innovaties zijn hiervoor noodzakelijk. Met heldere doelen kan de overheid deze benodigde innovaties uitlokken. Het uitdragen van een motiverend perspectief dat mensen stimuleert, dynamische regelgeving die innovatie beloont en storende regels weghaalt en het continu willen leren van de maatschappij, zijn enkele centrale elementen voor een nieuwe rol van de overheid.'Het verantwoord omgaan met grondstoffen, natuur en milieu, is misschien wel de grootste uitdaging voor de 21e eeuw. De overheid slaagt er met het huidige beleid niet in deze uitdaging het hoofd te bieden', aldus Maarten Hajer, directeur van het Planbureau. 'Er is de afgelopen 40 jaar met het milieubeleid enorm veel bereikt. Maar de samenleving is veranderd. We hebben een nieuwe benadering nodig. Burgers en bedrijven brengen milieubeleid in verband met abstracte problemen ver weg, die door de overheid op een moeizame manier en met ingewikkelde regels worden aangepakt. De aandacht van bedrijven gaat juist uit naar ‘schone’ en ‘slimme’ producten waar geld mee te verdienen valt. En burgers lopen warm voor een veilige en schone woon- en leefomgeving.'

Mis de boot niet

Groene groei kan volgens Hajer de internationale concurrentiekracht van Nederland versterken en kansen bieden. 'Waar eerst gold "we zitten allemaal in hetzelfde schuitje", wordt nu het credo "mis de boot" niet. Landen die efficiënt omgaan met grondstoffen zijn straks minder kwetsbaar. Ecologisch verantwoord handelen, wordt een kwestie van eigenbelang.

De kracht van de samenleving

Een grote groep burgers en bedrijven wil handelen en veranderen om werk te maken van een prettige leefomgeving. Het Planbureau voor de Leefomgeving ziet deze energieke samenleving als kans om werk te maken van de duurzaamheidopgave. 'Een schone economie en een prettige leefomgeving zijn wensen die burgers en bedrijven motiveren. Om deze kracht van de samenleving aan te boren, is het belangrijk burgers en bedrijven zelf een rol te geven. Aan creatieve koplopers namelijk geen gebrek', signaleert het PBL. 'Het is de verspreiding van dergelijke ideeën en het op de markt brengen van innovaties waar de vernieuwing stokt. De overheid heeft de wijsheid niet in pacht bij het zoeken naar de oplossing voor complexe duurzaamheidvraagstukken. Deze opgave is voor overheden alleen ook veel te groot.'

Gedragsverandering

De overheid moet de ondernemersgeest en het leervermogen van de samenleving daarom centraal zetten, vindt Hajer. Ook pleit hij voor het digitaal beschikbaar maken van de duurzaamheids ‘prestaties’ van instellingen en bedrijven. 'Snelle en continue feedback op gedrag en consequenties daarvan zijn van grote waarde voor gedragsverandering in de samenleving.' De overheid kan aan effectiviteit en legitimiteit winnen door steeds vanuit de samenleving te denken. Dit vraagt om een diepgaande reflectie op de huidige rol van de overheid. Wil de politiek werk maken van een schone economie dan veronderstelt dat daarnaast ook de bereidheid om oude technologieën, productieprocessen, instituties en structuren, die op een niet-duurzame manier produceren of consumeren, ter discussie te stellen. Hajer: 'Duurzame innovatie creëert op termijn welvaart, maar zal sommige sectoren ook pijn doen.'