Planbureau voor de Leefomgeving
Toon filters
Filter op periode

Ecosysteemdiensten

De natuur levert allerlei 'diensten' aan de mens. Soms heel zichtbaar, zoals de productie van voedsel en hout. Vaak ook minder zichtbaar, zoals de zuivering van oppervlaktewater door een rietmoeras en de bestrijding van plagen in de landbouw met natuurlijke vijanden. Deze diensten worden ecosysteemdiensten genoemd. De natuur heeft daarmee een instrumentele waarde. In economische afwegingen telt het belang dat mensen hebben bij deze ecosysteemdiensten lang niet altijd volwaardig mee. Dat komt vooral omdat een prijskaartje vaak ontbreekt. Kan zo’n dienst wel van een prijs worden voorzien, dan krijgt deze dienst in het maatschappelijk verkeer ineens een heel andere betekenis. Een voorbeeld hiervan is de entree die betaald moet worden om te kunnen wandelen of fietsen op de Hoge Veluwe.  > lees meer over de relatie tussen natuur en economie

De volgende vijf onderwerpen komen in deze inleiding aan de orde:

  1. Het belang van ecosysteemdiensten
  2. Het beleid voor ecosysteemdiensten
  3. Veranderingen in vraag en aanbod van ecosysteemdiensten
  4. Oorzaken van verandering
  5. Beleidsopties om ecosysteemdiensten te behouden en te ontwikkelen

1. Het belang van ecosysteemdiensten

Welvaart en welzijn van de mens

Ecosystemen zijn de drager van het menselijk bestaan. Productiediensten zorgen voor bijvoorbeeld voedsel, water en hout. Regulerende diensten bepalen mede de omstandigheden waarin de mens leeft door bijvoorbeeld CO2-vastlegging en waterveiligheid. Culturele diensten dragen in belangrijke mate bij aan ons welbevinden door de schoonheid van de natuur en de identiteit die ze culturen verschaffen. Mogelijk speelt de mondiale achteruitgang van ecosysteemdiensten een rol bij actuele crises zoals klimaatopwarming, voedselproblematiek, overstromingen en droogtes, verwoestijning, armoede, internationale conflicten en migratiestromen.

2. Het beleid voor ecosysteemdiensten

Baten van natuur centraal

Voor ecosysteemdiensten bestaat geen specifiek beleid, het natuurbeleid benadrukt vooral het belang van herstel van de biodiversiteit. Het Biodiversiteitsverdrag (CBD) bevat naast doelen om biodiversiteit te behouden echter ook doelen om de levering van ecosysteemdiensten veilig te stellen. De Europese Commissie heeft deze doelen vertaald in de EU Biodiversiteitsstrategie 2030. De Nederlandse overheid wil met nieuw beleid het duurzaam gebruik van ecosystemen stimuleren. De belangrijkste plannen staan in de Rijksnatuurvisie en de Uitvoeringsagenda Natuurlijk Kapitaal.

3. Veranderingen in vraag en aanbod van ecosysteemdiensten

Afname levering van een aantal ecosysteemdiensten

De Millennium Ecosystem Assessment concludeerde dat mondiaal 15 van de onderzochte 24 ecosysteemdiensten achteruitgaan. De laatste vijftig jaar is weliswaar grote vooruitgang geboekt in welzijn en economische ontwikkeling, maar dit ging gepaard met schade aan het natuurlijk kapitaal. Een voorbeeld hiervan is overbevissing waardoor de visstand moeilijk herstelt met bijbehorende ecologische, economische en sociale gevolgen.

De Nederlandse samenleving maakt gebruik van verschillende ecosysteemdiensten. Uit onderzoek blijkt dat in geen enkele situatie ecosystemen in Nederland voorzien in de totale vraag. De afgelopen 25 jaar werd voor veel ecosysteemdiensten het gat tussen vraag en aanbod alleen maar groter. Zo zorgde klimaatverandering voor een groeiende vraag naar onder meer waterberging, kustbescherming, koolstofvastlegging en koeling. Kijken we naar het aanbod van ecosysteemdiensten, dan zien we bijvoorbeeld een afname van water, bodemvruchtbaarheid, en koolstofvastlegging.

Om de tekorten op te lossen worden technische oplossingen ingezet, zoals de aanleg van dijken. Een ander alternatief is import. Toch blijft ook met deze alternatieven een deel van de vraag onvervuld.

4. Oorzaken van verandering

Intensiever landgebruik

Belangrijke oorzaken van de mondiale achteruitgang van ecosysteemdiensten zijn verandering in grondgebruik, klimaatverandering, overexploitatie en vervuiling. Deze veranderingen worden indirect beïnvloed door bevolkingstoename, economische activiteiten, technologie en sociaal-politieke en culturele factoren. Om voldoende voedsel te kunnen produceren voor de groeiende wereldbevolking is natuur omgezet in landbouwgrond. De productie in bestaande landbouwgebieden is bovendien intensiever geworden. Die veranderingen in de voedselproductie zijn ten koste gegaan van andere ecosysteemdiensten, zoals de levering van schoon water, klimaatregulatie en natuurlijke plaagbestrijding.

Ook in Nederland is de intensivering van de landbouw een oorzaak van de afgenomen levering van ecosysteemdiensten. Dit geldt bijvoorbeeld voor bodemvruchtbaarheid en plaagbestrijding. De levering van schoon water uit ecosystemen nam af doordat zuiveringsinstallaties de plaats hebben ingenomen van de zuiverende functie van ecosystemen.

5. Beleidsopties om ecosysteemdiensten te behouden en te ontwikkelen

Meenemen van ecosysteemdiensten in besluitvorming

Met ‘natuurlijk kapitaal’ heeft de overheid een beleidsconcept geïntroduceerd voor het beschermen en benutten van ecosysteemdiensten. Het specifiek maken van ambities kan een eerste stap zijn om dit beleid verder vorm te geven. Bijvoorbeeld door de ambitie voor verduurzaming van de landbouw ruimtelijk te koppelen aan andere maatschappelijke thema’s zoals drinkwaterwinning, natuur en recreatie. De overheid kan de verwezenlijking van ambities ondersteunen met innovatiebeleid. Voor ecosysteemdiensten die niet optimaal functioneren kan worden gezocht naar oplossingen. Denk aan herstelmogelijkheden, kunstmatige alternatieven om een dienst na te bootsen of het importeren van diensten van elders. The Economics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB) en Natuurlijk Kapitaal Nederland zijn voorbeelden van projecten die ecosysteemdiensten in beeld brachten en opties voor behoud en ontwikkeling onderzochten.

Meer informatie