Verslag Nacht van de Energieke Regio

Of het nu gaat om nieuwe woningen bouwen, veeteelt en akkerbouw meer in balans brengen met de natuur of ruimte aanwijzen voor windmolens… veel, zo niet alle maatschappelijke opgaven die ruimte vergen, komen samen in de regio. Logischerwijs lijkt regionale samenwerking dé sleutel tot samenhangende besluitvorming. Maar wat is de regio’ eigenlijk?

‘Geen eenduidige regisseur’

Uit een korte peiling onder de aanwezigen door presentator Nathan de Groot blijkt ’de regio’ een fluïde begrip dat vooral wordt geassocieerd met termen als ’identiteit’ en’ samenhang’.  Van de negen voorgelegde regionale opgaven gaan volgens het publiek de energietransitie en de woningbouwopgave de meeste aandacht vragen.  

Dat niet iedereen hetzelfde verstaat onder “regio”, is volgens Hans Mommaas geen wonder, want ‘dé regio bestaat niet.’ Er zijn streken die vanuit een cultuurhistorisch perspectief een regionale identiteit hebben ontwikkeld, zoals Twente of de Betuwe. Er zijn ook gebieden die in uiteenlopende bestuurlijke en beleidskaders als regio worden getypeerd, van arbeidsmarktregio’s tot veiligheidsregio’s. Dan zijn er nog stadsgewesten, landsdelen en de feitelijke regionale overheden: de provincie en het waterschap. ‘Voor de energietransitie of de woningbouwopgave bestaat op regionaal niveau geen eenduidige regisseur.’

Knellen

Niettemin is het regionale schaalniveau steeds vaker het evidente schaalniveau voor agendering van zowel de klassieke verstedelijkingsvraagstukken (woningbouw, bereikbaarheid, leefbaarheid) als nieuwere opgaven. ‘Hoe verduurzamen we de energiehuishouding en de economie zo dat het landschap en de natuur er niet onder lijden? Juist de zoektocht naar samenhang maakt de regio van belang.’ In de loop der tijd is het gaan knellen, merkt Mommaas op. ‘Niet zelden zijn landschap, natuur en milieu het kind van de rekening.’

Juist de zoektocht naar samenhang maakt de regio van belang

Regionale besluiten moeten wel in lijn zijn met nationale belangen, systemen en infrastructuren. ‘Het is niet óf de regio, óf het rijk. Het is én-én’, aldus Mommaas. Programmatische samenwerking, zoals in de vorm van de Regio Deals die het huidige kabinet sluit, is anno 2019 het geijkte pad.

‘Als nationaal kennisinstituut voor de leefomgeving beweegt het PBL mee met de toenemende aandacht voor de regionale schaal. Met cijfers en kaartbeelden, met verkenningen van opgaven en met evaluaties van beleid zodat tussentijds kan worden bijgestuurd. Mommaas: ‘Van de verdiepingen van het Huis van Thorbecke naar het gedeelde trappenhuis.’

Brede welvaart

‘Regio’s weten zelf het best waar het knelt en hoe ze hun unieke karakter verder kunnen versterken’, vervolgt Jan-Kees Goet, secretaris- generaal van het ministerie van LNV. ‘Ook het langetermijndoel van mijn ministerie – een op kringlopen gebaseerde duurzame landbouw – wordt zichtbaar in de regio.’ Als partner kan het Rijk financieel bijdragen aan regionale initiatieven, wetten en regels die in de weg zitten herzien en beleidsinstrumenten beter afstemmen.

Om regionale eigenheid en de perspectieven van inwoners recht te kunnen doen, vertelt Goet, zet het kabinet in op de ontwikkeling van brede welvaart. Zodat naast het bbp (bruto binnenlands product) minder goed meetbare belangen zoals veiligheid, scholing, duurzaam voedsel en ruimte voor ondernemerschap meewegen in beleid- en besluitvorming. Namens het kabinet heeft LNV het PBL daarom gevraagd om een onderzoeksprogramma. ‘Zodat een kennisbasis ontstaat voor regionaal beleid gericht op brede welvaart.’

Nieuwe waardeketens in Westerkwartier

In de kersverse Groningse fusiegemeente Westerkwartier hebben sommige boeren - zoals agrariër Freek Nieuwenhuis - naast de zorg voor hun bedrijf ook de zorg voor een deel van de natuur. Dit doen ze door op een deel van hun grond extensieve landbouw te bedrijven. ‘Als er sprake is van een verdienmodel, wordt het interessant’, zegt melkveehouder Henk Hulshoff.

In zijn omgeving bevinden zich houtsingels die vanuit agrarisch oogpunt weinig waarde hebben, maar wel een grote landschappelijke waarde vertegenwoordigen. ‘Bij de gemeente en de provincie zijn daar ideeën over maar wordt niet duidelijk hoe behoud van die waarde vorm krijgt. Een Regio Deal of een ander programma kan die overgang aanjagen.’

De meeste agrariërs zijn als collectief aangesloten bij de gebiedscoöperatie Westerkwartier die, vertelt directeur Hans Bergsma, landbouw en natuur met elkaar verbindt en door duurzame verdienmodellen te ontwikkelen ‘de regionale voedselketen in feite opnieuw bouwt.’

Zwolse schaalsprong

Zowel de stad als de regio Zwolle zijn booming. Dat brengt druk op de omgeving, infrastructuren en voorzieningen met zich mee. Wethouder Ed Anker van gemeente Zwolle:  ‘Er moet een schaalsprong worden gemaakt.’ De grote behoefte aan woningen wordt ingevuld door een regionaal partnerschap van alle belanghebbenden in de bouwkolom: het Zwols Concilium. ‘Overheden, marktpartijen en woningcorporaties werken aan een snelle woningbouwproductie met zo weinig mogelijk verlies van energie.’ Dit heeft geresulteerd in nieuwe woonmilieus rondom de stad.

Frans Holleman, directeur regio Noord-Oost & Midden van BPD, prijst de aard van de samenwerking. ‘Dat iedereen een open vizier heeft en zich aan de voorkant committeert aan gezamenlijke doelen heeft voorstellen opgeleverd die integraal worden opgenomen in collegeakkoorden. Dat heb ik nog nergens anders meegemaakt.’

Verstedelijkingsstrategie in de MRDH

In de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag (MRDH) staan maar liefst 23 gemeenten voor de schone taak de regio bereikbaar en leefbaar te houden. In de komende vijftien jaar zal het aantal inwoners naar verwachting toenemen van 2,3 naar 2,7 miljoen, wat een bouwopgave van zo’n 240.000 woningen met zich meebrengt. ‘Dicht bouwen op bestaande vervoersknooppunten’ is volgens Christel Mourik, directeur OV van de MRDH, een van de strategieën die verdere verstedelijking in goede banen moet leiden.

Het Dashboard Verstedelijking van het College van Rijksadviseurs blijkt een nuttig instrument, zegt Rosa Stapel (College van Rijksadviseur/De Zwarte Hond). ‘Het maakt inzichtelijk hoe je de woningbouwopgave kunt benutten om de regio sterker te maken.’

Regionaal welzijn in beeld

Hoe het ervoor staat met de brede welvaart in regio’s kan iedereen nu nazien op de door het PBL, samen met het Telos, ontwikkelde website Hoe is het leven in jouw regio?. Kersten Nabielek en Jeroen Content van het PBL nemen de proef op de som. Zo blijkt op basis van alle samengebrachte informatie over de indicatoren voor brede welvaart dat de afstand tot het openbaar vervoer in de regio Utrecht slechter scoort dan het Nederlands gemiddelde. ‘Interessant in het kader van beleidvorming is dat je voor elke indicator kunt zien hoe de ontwikkeling in de afgelopen vijf jaar is gegaan en vergelijkingen kunt maken’, aldus Nabielek.

Gemeenschapszin

Ter afsluiting reflecteert schrijver en cabaretier Wim Daniëls op de avond. ‘Het gaat vanavond voortdurend over groter en sterker worden. Natuurlijk is de regio belangrijk en zijn er problemen die je regionaal moet aanpassen. Maar door de nadruk op de regio te leggen, lijkt het alsof alle problemen het lokale niveau overstijgen. Dat is niet zo. Het gaat om de mensen in steden en dorpen. Je moet allereerst aandacht hebben voor gemeenschapszin om plannen te kunnen maken.’

[Verslag: Eric  Burgers]