Terugblik Nacht van de Leefomgeving 2018
Onder het motto ‘Nederland Duurzaam Vernieuwen’ presenteerde het Planbureau voor de Leefomgeving op 6 september zijn tweejaarlijkse Balans van de Leefomgeving.
Werk aan de winkel
Er ligt een op het vlak van verduurzaming ambitieus regeerakkoord. Er is uitzicht op een nationaal Klimaatakkoord. De nieuwe landbouwvisie van het kabinet komt heet van de naald. Volgens PBL-directeur Hans Mommaas is de beslissende fase aangebroken: ‘We gaan van de verkenning en agendering van de grote systeemveranderingen naar het daadwerkelijk aanpakken ervan.’
De derde Nacht van de Leefomgeving had plaats in het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger.
Seinen op groen
De Balans van de Leefomgeving is een brede analyse van opgaven en beleid voor onder meer landbouw, natuur, milieu, mobiliteit en wonen. De vraag hoe de emissie van broeikasgassen kan worden teruggedrongen en hoe een meer duurzame manier van leven wordt bereikt, staat centraal.
Volgens directeur Hans Mommaas staan alle seinen op groen. Niet alleen omdat de huidige regering ambities koestert of omdat in economisch opzicht het tij is gekeerd. Ook de technologie die nodig is om halverwege de eeuw de broodnodige transities naar duurzame systemen te hebben gemaakt, is voorhanden en kan worden geïmplementeerd. ‘En misschien wel het belangrijkste van alles: bedrijven, burgers en bestuurders staan in de doe-stand.’
In de vorige Balans, blikt Mommaas terug, onderscheidde het PBL een aantal samenhangende systeemopgaven. De formidabele klimaat-en energieopgave brengt onder meer met zich mee dat in 2050 20 tot 30 keer meer windenergie op zee wordt geproduceerd dan nu het geval is. Ook het aardgasvrij maken van het totale Nederlandse woningbestand voor 2050 vergt een enorme inzet. De milieudruk van het landbouw- en voedselsysteem is in de afgelopen decennia weliswaar afgenomen, maar die trend stagneert nu: ‘Het laaghangende fruit is geplukt’. Duurzame alternatieven voor gangbare productiemethoden zijn volop in ontwikkeling, zegt Mommaas, toch nemen zij niet meer dan 5% van de totale landbouwproductie voor hun rekening. ‘Er is werk aan de winkel.’
Niet voor niets zet de onlangs gepresenteerde Landbouwvisie van het kabinet vol in op het sluiten van de kringloop van grondstoffen en reststromen. Dat is de circulaire economie ten voeten uit, die andere grote opgave die het Rijk en maatschappelijke partners eerder dit jaar in de vorm van 'transitieagenda’s' voor 5 sectoren concreter hebben gemaakt. Mommaas: ‘Nu is het zaak om door te pakken.’
Ontbrekend puzzelstukje
Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, staat bij de ontvangst van de nieuwe Balans even stil bij de voornaamste conclusies. Op sommige onderdelen, zoals bodem en drinkwater, gaat het goed, zegt ze. ‘Maar het is heel helder dat er nog een grote opgave ligt. Onze welvaart in het algemeen legt een grote druk op onze leefomgeving.’ Dat duurzaamheid leeft, lijdt geen twijfel. ‘Ook de grote bedrijven denken actief na over milieuaspecten.’ Zo hebben verschillende bedrijven in het kader van het Plastic Pact dat de staatsecretaris met het bedrijfsleven wil sluiten al aangekondigd om met de productie dan wel het gebruik van niet-composteerbaar plastic te gaan stoppen. ‘Men voelt de maatschappelijke druk, groen verkoopt beter dan grijs en grondstoffenzekerheid wordt echt een issue.’
Ze geeft ook aan dat de huidige plannen van de diverse landen die het Akkoord van Parijs hebben ondertekend nog onvoldoende zijn om de doelen te behalen. ‘De circulaire economie is een van de ontbrekende puzzelstukjes in het Akkoord.’ Daarom, stelt van Veldhoven, maakt dit onderwerp nadrukkelijk onderdeel uit van het nationale Klimaatakkoord, inclusief kwantitatieve doelstellingen zoals een reductie van het grondstoffenverbruik met de helft in 2030.
‘Accessoires van de heersende klasse’
In zijn gesproken column haalt Bas Heijne (foto) CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma aan. Die gaf in april van dit jaar aan zich zorgen te maken over het ontstaan van een nieuwe tweedeling in de samenleving, namelijk rond het thema klimaat. Ook Heijne denkt beslist dat stevig klimaatbeleid zal leiden tot sociaal-politieke spanning. ‘Te vaak wordt vergeten dat zoveel mooie idealen voor een mooiere, betere, schonere wereld als accessoires van de heersende klasse worden gezien.’ De eerste opstandigheid, naar aanleiding van de plannen om het land van het aardgas af te krijgen, is volgens Heijne al zichtbaar. Dat dergelijke sentimenten gemakkelijk vallen te exploiteren door populistische politici maakt de klimaatcrisis tot een van de grootste uitdagingen voor het democratisch bestel. ‘Wanneer er gezocht moet worden naar draagvlak lijkt me meer nodig dan alleen een redelijke verdeling van de lusten en de lasten. Er is ook betrokkenheid nodig: het besef dat wat veraf lijkt in werkelijkheid gevaarlijk dichtbij is. Debat en, wellicht, opstand zijn onvermijdelijk.’
Bedrijven zetten beste beentje voor
Het bedrijfsleven heeft de mouwen opgestroopt. Petra Kock, manager Quality Affairs and Development, FrieslandCampina geeft aan dat er veel verbetert in de sector maar dat het niet eenvoudig is om bij alle 13.000 aangesloten melkveebedrijven verandering tot stand te brengen. Zo is het licht van het Klimaatakkoord een reductie van 1,6 megaton CO2 in 2030 afgesproken. Een door FrieslandCampina, Rabobank en het Wereld Natuur Fonds tot stand gebrachte Biodiversiteitsmonitor zal binnenkort meetbaar maken in hoeverre afzonderlijke melkveehouders bijdragen aan biodiversiteit. Een nieuwe lijn zuivelproducten staat op de rol, vertelt ze, maar het integreren van doelstellingen voor dierwelzijn, natuur en klimaat betekent wel dat de consument iets extra moet gaan betalen. ‘We gaan straks zien of dat gebeurt.’ Ze pleit ervoor dat de overheid concrete doelen stelt per melkveebedrijf, voor bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgas. ‘Niemand weet wat dat is.’
Ondernemer Mike Venekamp heeft zeven jaar geleden Atlantis Handelshuis opgezet om streekproducten aan zorginstellingen te leveren. Het gaat hem niet om dividend, maar om een zo klein mogelijke impact op het milieu. Dit bereikt hij door de productieketen kort te houden, weinig voedselkilometers te maken en zo min mogelijk in de vuilnisbak te laten belanden. ‘Een gemiddelde zorginstelling gooit 40% van het ingekochte voedsel weg. In Hoorn is dit slechts 5%. De afspraak is dat wat de instelling hierdoor bespaart, ze besteedt aan betere voeding tegen een eerlijke prijs.’ Volgens Venekamp valt er nog veel te winnen door duurzaamheid in aanbestedingen veel zwaarder te laten wegen dan nu het geval is.
Voor wie is de rekening?
Marco Pastors legt uit dat Nationaal Programma Rotterdam-Zuid in 2011 in het leven is geroepen om in twintig jaar tijd sociaaleconomische achterstanden onder de bevolking van Rotterdam Zuid in te halen. Een substantieel deel van de bevolking in dit gebied bestaat uit mensen die moeite hebben om hun gezin te runnen, zegt hij. ‘Een politiek die niet over integratie wil praten maar wel over duurzaamheid vind je dan een rare politiek.’ Niettemin is dit gebied door de regering geoormerkt als proeftuin voor aardgasvrije wijken. Hoe verwerf je draagvlak? Pastors: ‘Wij zeggen: dit gaan we doen, maar wat wilt u?’ De ene wijk vraagt dan om meer groen, de andere om meer parkeerruimte. Of het gaat over het functioneren van het buurthuis. ‘Dan kom je toch vaak bij elkaar.’ Als je bewoners gaat vragen de portemonnee te trekken om het huis te verduurzamen, zal dat op weerstand stuiten. Pastors is van mening dat een groot deel van de rekening in dit geval best betaald kan worden door de woningcorporaties. ‘In ieder geval voor de eerste vijf jaar. Daarna kijken we hoe iedereen er voor staat.’
In 2020 wil gemeente Goeree-Overflakkee een energieneutraal eiland zijn. Adviseur duurzaamheid Esther Slegh vertelt dat gemeente en maatschappelijke partners in tal van projecten aan de weg timmeren. Een woonkern met 600 inwoners kiest er bewust voor duurzame warmte te gaan opwekken op basis van waterstof. ‘We hebben ze gevraagd dit te overwegen als alternatief voor windmolens.’ Ook op Goeree-Overflakkee speelt de vraag in hoeverre lusten en lasten zijn verdeeld. De leningen die sommige mensen moeten aangaan voor noodzakelijke investeringen beperken de bestedingsruimte. ‘Een forse ingreep in iemands levenssfeer. We zijn er heel hard over aan het nadenken hoe we gezamenlijk – degenen die het zich wel én die het zich niet kunnen veroorloven – deze transitie teweegbrengen.’
Perspectief
‘Maak mensen onderdeel van de oplossing’, is wat de staatssecretaris betreft een van de sleutels tot een succesvolle verduurzaming van Nederland. Ook Hans Mommaas benadrukt in zijn nawoord het belang van de sociaaleconomische aspecten van de opgave. Hij noemt het ook een punt van aandacht voor zijn eigen planbureau. Pas op voor een al te eenzijdige benadering waarin de nadruk ligt op processen en technieken, waarschuwt hij. ‘Het gaat ook over of mensen zich betrokken voelen bij hun omgeving en of er perspectief is op de manier waarop ze met die omgeving bezig zijn.’
Cabaretier Leon van der Zanden (foto) sluit De Nacht van de Leefomgeving af met de hartenkreet om de aansluiting tussen systeem- en leefwerelden vooral te zoeken in meer bezieling.
Verslag: Eric Burgers; foto's: Hans Roggen