PBL: Klimaat en landbouw in beslissende fase

Ondanks de grote opgaven is de kwaliteit van onze leefomgeving volgens het PBL de afgelopen decennia op vele fronten verbeterd. De lucht en het water zijn schoner geworden, er is volop aanbod van veilig en goedkoop voedsel, de energiezuinigheid van woningen is verbeterd en het wegennet is fijnmaziger en veiliger geworden. Tegelijkertijd zijn er nog steeds hardnekkige opgaven. Wat deze opgaven verbindt is de noodzaak om Nederland duurzaam te vernieuwen.

Klimaatopgave en verdeling van lusten en lasten

De klimaatopgave is helder. Er zijn ambitieuze doelen gesteld. Nederland werkt inmiddels hard aan een nationaal klimaatakkoord. Bij de discussie over dit akkoord blijkt dat de opgaven stevig zijn en worden de pijnpunten zichtbaar. Om alle woningen in 2050  aardgasvrij te maken  moeten we bijvoorbeeld in de periode 2030-2040 een tempo gaan halen van 270.000-360.000 woningen per jaar, afhankelijk van hoe snel de aanpak op gang komt.

Investeren in transities kost geld en daarmee ligt ook de lastenverdeling tussen burgers, bedrijfsleven, overheid, koplopers en achterblijvers als discussiepunt op de onderhandelingstafel. Zo zullen maatregelen als het beprijzen van energiegebruik en strengere normen voor de energieprestaties van huizen niet moeten leiden tot te sterk toenemende lastenverschillen tussen huishoudens. Bijvoorbeeld omdat mensen toevallig in een oud huis wonen of in een wijk waar het gas eerder wordt afgesloten dan in andere wijken.

Klimaatbeleid kan bovendien op meer maatschappelijk draagvlak rekenen als dit tegelijkertijd de kwaliteit van de leefomgeving van mensen verbetert en bijdraagt aan bredere maatschappelijke opgaven zoals een betere gezondheid en een mooier landschap.

Naar een ander landbouw- en voedselsysteem

De milieudruk van landbouw op natuur en water blijft te hoog. Tegelijkertijd is de landbouw een belangrijke speler in de oplossing van klimaatopgaven. Net als op energiegebied is ook in het landbouw- en voedselsysteem een ingrijpende verandering nodig om de langetermijndoelen van het klimaat-, milieu- en natuurbeleid te halen.

Over de gewenste toekomst van het landbouw- en voedselsysteem zijn de meningen nog verdeeld, net als over de daarbij na te streven doelen. Die doelen staan bovendien vaak op gespannen voet met elkaar, zoals het verduurzamen van productie en consumptie, toonaangevende speler willen blijven op de wereldmarkt en een gezond economisch toekomstsperspectief voor boeren. Voor veel boeren is het moeilijk om de koers van hun bedrijfsvoering te veranderen door hun beperkte macht in de productieketen, eerder gemaakte bedrijfskeuzes en de financiële lasten van leningen.

Politiek en beleid zullen in samenspraak met boerenorganisaties, ketenpartners en maatschappelijke partijen tot een gemeenschappelijke ontwikkelrichting moeten komen. Zo niet, dan zullen incidenten zoals bijvoorbeeld fipronileieren de boventoon blijven voeren.

Maatschappelijk draagvlak

Overheid en samenleving steken momenteel al veel energie in het klimaatbeleid en het landbouwbeleid: zie bij het klimaatbeleid de onderhandelingen rond het klimaatakkoord en bij het landbouw- en voedselbeleid het opgestarte debat over de uitwerking van de landbouwvisie. In deze twee dossiers zullen in de komende jaren belangrijke, richtinggevende keuzes moeten worden gemaakt. Deze keuzes bepalen het succes van het beleid in de komende tien jaar.

Verduurzaming en verandering hebben echter alleen kans van slagen als er maatschappelijk draagvlak voor is en de energie en inventiviteit uit de samenleving maximaal kunnen worden aangesproken en benut. Daarbij is een goede verdeling van de lusten en lasten nodig om alle benodigde partijen in staat te stellen mee te doen.