Column Maarten Hajer, uitgesproken bij de conferentie 'Rio aan de Maas': Rio als Wereldtentoonstelling

Ik wil u een voorstel doen. Laten wij dat beeld afschudden van Rio als een tot mislukken gedoemde internationale topconferentie. Zie Rio als een wereldtentoonstelling. In Rio zullen zo’n 200 landen en wel 120 wereldleiders vergaderen - maar er komen naar verwachting ook zo’n 50.000 mensen bijeen. Zij vertegenwoordigen tal van organisaties, bedrijven en verenigingen. En zij zullen in alle ‘side events’ inzicht bieden in de wereld van morgen. De mogelijke werelden van morgen.

‘Wie om zich heen kijkt, ziet dat alles gekleurd is’, dichtte K. Schippers al eens. Welke kleur heeft onze toekomst? De wetenschap is helder: we moeten weg uit de grijze wereld van fossiele brandstoffen. We verspillen wereldwijd tussen de 30 en 40 procent van ons voedsel. We leggen steden aan op onze akkers. We pompen meer water op dan er duurzaam voorradig is. We kweken gewassen voor een volle tank maar tegelijkertijd zit een miljard mensen met een lege buik.

Het is een makkelijke voorspelling dat de wereld van 2040 veel meer dan nu getekend zal zijn door strijd en conflict over natuurlijke hulpbronnen. Iedereen die in 2040 nog leeft zal de consequenties gaan voelen, maar zeker ook de armste mensen op deze aarde.

Misschien klinkt het u bijna ongelooflijk in de oren: maar in onze PBL-studie ‘The Roads from Rio’ laten wij routes naar een aantrekkelijke toekomst zien. We kunnen de absolute armoede en honger oplossen, zelfs met het vooruitzicht van 9 miljard mensen. We kunnen, als we alles op alles zetten, binnen het 2 graden doel blijven en het verlies aan biodiversiteit beperken. Maar met het inzetten van de actieve duurzaamheidsstrategie lijkt het net als met die twee Britten bij de nooddeur van een brandend theater maar blijven zeggen ‘No, please, after you’.

Technisch kunnen we het, maar we zullen de huidige institutionele werkwijze flink moeten aanpassen. Dames en heren, natuur is een stelsel van hulpbronnen dat we te lang voor vanzelfsprekend hebben aangenomen. Nu wordt verstandig omgaan met natuurlijke hulpbronnen en het milieu snel een kwestie van wat de socioloog Bram De Swaan ooit zo mooi ‘welbegrepen eigenbelang’ noemde.

Misschien is het dat duurzaamheid en ‘groen’ lijden onder het misverstand dat het ‘links’ is. Dat is meer dan ooit een misvatting. Als ‘groen’ deze transitie in de weg staat, dan noemen wij wat mij betreft die toekomst voortaan blauw: een blauwe toekomst van een succesvolle samenleving die de natuur gebruikt maar niet misbruikt en met een economie die waarde toevoegt. Dan is Rio de wereldtentoonstelling van deze blauwe toekomst.

Wie zich fixeert op de politieke onderhandeling ziet straks wellicht een mislukte top. Ik niet. Ik denk dat we de duurzame toekomst eerder bereiken via competitie dan via politieke coördinatie. Wie goed om zich heen kijkt, hier en straks ook in Rio, ziet die nieuwe mogelijke werelden. Dan gaat het om ondernemende maatschappelijke organisaties en bedrijven, van kleine tot groot, die zelf hun verantwoordelijkheid nemen.

Nu moeten we de nieuwe ‘coalitions of the willing’ gaan smeden, waarin bedrijven, burgers en overheden samenwerken die wél hun nek durven uit te steken, zelfs in tijden van recessie. En ook over de grenzen van Noord en Zuid heen. Dat zien we in Zuid Korea, Mexico en Rotterdam.

Maar ook nu is er een duidelijke rol voor de overheid. De overheid komt de rol toe duidelijkheid te bieden dat deze maatschappelijke wissel nu echt omgaat. Dan komt pas echt de energie vrij van alle ondernemerszin in burgers en bedrijven. Dan durven financiers te investeren. Bied ze zekerheid. Creëer nieuwe groene boekhoudregels. Schaf subsidies af die innovatie in de weg staan en ons in de 20ste eeuw houden. Het inzetten van de innovatieve kracht in de samenleving is de belangrijkste sleutel tot het bereiken van een duurzame toekomst.

Uiteraard hopen we allemaal nog op een plotseling akkoord, een Gestaltswitch in de politieke psyche. Maar zelfs dan … het zal pas tot ware actie leiden als er echt draagvlak is. In Rio en in Rio aan de Maas kunnen we ervoor zorgen dat dat geen utopie blijft maar een realiteit wordt.

Maarten Hajer