Snelwegpanorama's in Nederland

Bouwplannen bedreigen groot deel van uitzichten langs de snelwegen

De snelwegomgeving staat steeds vaker in de belangstelling. Veelal in negatieve zin: het is een rommeltje langs de snelweg, uitzichten op het Nederlandse cultuurlandschap verdwijnen in rap tempo en Nederland lijkt vanaf de snelweg één grote aaneensluiting van woonwijken en bedrijventerreinen. Inmiddels staan de panorama's vanaf de snelweg op de agenda van de rijksoverheid. Met deze studie wil het Ruimtelijk Planbureau handvatten bieden voor het behoud van snelwegpanorama's.

Rijk moet zich beperken tot behoud van enkele panorama's van nationale waarde

Het is van groot belang om de resterende panorama's langs de snelwegen te behouden. Gezien de urgentie - het tempo waarin ze verdwijnen - is het vanzelfsprekend dat het rijk op dit moment het voortouw neemt om de panorama's te beschermen. Voor het verdere behoud van de panorama's kan het rijk zich het beste beperken tot enkele panorama's van nationale waarde die zij zelf actief beschermt én probeert te versterken.

Daarnaast zou het rijk moeten stimuleren dat ook lagere overheden het belang van panorama's erkennen en verankeren in hun ontwikkelingsplannen. Lokale kennis en beleid kunnen dan resulteren in een gebiedseigen ontwikkeling van het panorama. Het rijk kan zich daarbij het beste beperken tot een ondersteunende rol.

Versterking van het panorama met gebiedsgerichte aanpak is beste strategie

Het behoud van snelwegpanorama's staat niet op zich. Het betekent ook niet automatisch dat er in het te beschermen gebied geen ontwikkelingen meer kunnen plaatsvinden. Dit vereist wel een gebiedsgerichte aanpak, waarbij moet worden gekeken naar de lokale plannen, de kwaliteiten van het panorama en de mogelijkheden om deze te behouden en waar mogelijk te versterken. Soms kan een panorama worden behouden door elders langs de snelweg te verdichten. Soms kunnen plannen worden ingepast zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van het panorama. Zo zouden bedrijven en woningen kunnen worden 'verstopt' zonder dat het uitzicht verdwijnt. Soms zijn juist transformaties of ingrepen nodig om het panorama te versterken. Een panorama kan worden versterkt door elementen op te ruimen die het uitzicht verstoren of door ontwikkelingen mogelijk te maken die de kwaliteiten van het panorama extra naar voren laten komen. Het verwijderen van enkele bomen kan al een groot positief effect sorteren, en het realiseren van enkele landgoederen kan zowel economische als ruimtelijke dragers aan het panorama toevoegen.

Neem belang van panorama's ook mee in ander beleid

Om het behoud en de ontwikkeling van panorama's te agenderen, te stimuleren en (bij) te sturen heeft het rijk met het opstellen van een structuurvisie snelwegpanorama's - die in het najaar van 2007 zal verschijnen - het voortouw genomen. Daarnaast is het wenselijk het belang van panorama's mee te nemen in ander beleid. Zo verdient het aanbeveling bij de inpassing van een nieuw wegtracé het uitzicht vanaf de snelweg mee te nemen in de zogenaamde visueel-ruimtelijke analyse. Ook biedt het nieuwe Meerjarenplan Infrastructuur Ruimte en Transport, waarin ruimtelijke en infrastructurele ontwikkelingen - ook in financiële zin - meer in samenhang worden bezien, kansen om de snelwegomgeving, en dus ook het panorama vanaf de snelwegen, te betrekken in de besluitvorming rond infrastructuur.

Nog 440 kilometer hoogwaardige snelwegpanorama's over

De Nederlandse snelwegen hebben maximaal twee maal 2.495, oftewel 4.990 kilometer uitzicht. Uit de analyse van de snelwegomgeving in 2003 blijkt dat er in totaal 1.753 uitzichten vanaf de snelweg zijn, met een gezamenlijke lengte van 2.247 kilometer; dat is 45 procent van de totale lengte van het snelwegennetwerk. Het uitzicht langs de A7 vanaf de Afsluitdijk op het IJsselmeer is in absolute zin het langste ononderbroken uitzicht, met een lengte van 37,9 kilometer. De snelweg met het hoogste percentage uitzichten - 80 procent - is de A31 in Friesland.

De 1.753 uitzichten variëren uiteraard in kwaliteit. In Nederland zijn er 322 uitzichten - met een totale lengte van bijna 440 kilometer - op landschappen met een hoge zichtbare culturele en natuurlijke kwaliteit. De meeste van deze uitzichten zijn te vinden vanaf de snelwegen door het Groene Hart, in Zuid-Limburg, langs de A7 en de A9 in Noord-Holland, in Flevoland en in Friesland.

Van de 1.753 uitzichten in Nederland blijkt ongeveer de helft door bouwplannen - volgens de Nieuwe Kaart van Nederland - te worden bedreigd. Bij tweederde van de uitzichten zijn de plannen al zover gevorderd dat het uitzicht wordt aangetast.