Een nieuw kader om over de toekomst van natuur na te denken

Machteld Schoolenberg

Wetenschappelijk onderzoeker IPBES TSU Scenarios and Models / Global Biodiversity governance

Hoe ziet een wenselijke toekomst voor de natuur en de mens er uit? Om antwoord te kunnen geven op die vraag werkt het PBL sinds enkele jaren mee aan de ontwikkeling van het Nature Futures Framework. Dit framework biedt ruimte aan verschillende waarden en perspectieven op natuur, als instrument om een grote variatie aan wenselijke toekomstscenario’s voor de natuur te ontwikkelen.

Tijdens de 9e plenaire vergadering van het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) onderhandelden vertegenwoordigers van de IPBES lidstaten over de beschrijving van dit Nature Futures Framework (NFF ) (zie document IPBES/9/14 vanaf p. 37, Annex IV, onder ‘outcome’). Het PBL had daar een rol als technical support unit (TSU) voor de IPBES task force die het framework ontwikkelden, om te zorgen dat er tijdens de onderhandelingen niet aan de wetenschappelijke fundering van het framework werd getornd.

Het Nature Futures Framework als instrument voor het vormgeven van wenselijke toekomstscenario’s voor natuur

Het NFF is bedoeld als instrument om scenario's en modellen mee te ontwikkelen die verschillende mogelijke wenselijke toekomsten voor mens, natuur en Moeder Aarde in kaart brengen. Sinds 2016 werken IPBES-experts aan het catalyseren van dergelijke scenario’s en modellen, waarbij ze worden gesteund door hun TSU, die bestaat uit PBL-onderzoekers. Terwijl er voor klimaat al veel modellen en scenario’s bestaan, geldt dit voor natuur in mindere mate; vooral op wereldschaal waren er maar weinig toekomstscenario’s die uitgingen van een positieve toekomstige staat van de natuur. In 2018, bij een door het PBL georganiseerde workshop werd een eerste versie van het framework bedacht. De basis hiervoor waren verschillende visies op natuur van een groot aantal stakeholders die bij een workshop in Nieuw Zeeland in 2017 aanwezig waren. Sindsdien is er tijdens workshops en via reviews met overheden, inheemse experts, modelleurs, sociale wetenschappers en anderen verder gediscussieerd om het framework verder vorm te geven.

Een wenselijke toekomst voor natuur

Maar wat is een ‘wenselijke toekomst’? Met wenselijke scenario's bedoelen we die scenario's die zich richten op het bereiken van een wereld zoals die is beschreven in de 2050-visie voor biodiversiteit van de VN. Met andere woorden, een toekomst waarin mensen ‘leven in harmonie met de natuur’ (CBD 2010). Daarnaast moet er een duidelijke link zijn met de mondiale klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen.

Tegelijkertijd zullen de visies op wat wenselijk is enorm verschillen. Dit wordt in het NFF geïllustreerd in een driehoekige figuur, die niet dwingt om een van de drie hoeken te kiezen, maar erop doelt dat ieder perspectief op een wenselijke toekomst van natuur een bepaalde mix zou kunnen zijn van deze drie: 1) Natuur voor de samenleving (meer instrumenteel); 2) Natuur als cultuur / één met de natuur (meer relationeel); en 3) Natuur voor natuur (meer intrinsiek).

IBES

NFF is hulpmiddel geen blauwdruk

Elk theoretisch kader, en dus ook het NFF, heeft natuurlijk beperkingen: wat iemand als een wenselijke toekomst ziet, is ingegeven door locatie en context, alsook de individuele cultuur en waarden van deze persoon. Het NFF is een simplificatie van het grote spectrum aan mogelijke perspectieven en waarden voor natuur en we claimen dus niet volledig in staat te zijn om alle ontologieën, kosmologieën, kennissystemen en wereldbeelden die er onder de mensheid bestaan mee te nemen. Als hulpmiddel voor de ontwikkeling van nieuwe scenario’s biedt het NFF in ieder geval een nieuw, handig kader voor scenario-ontwikkeling. Dit bleek uit de vele reviews en consultaties. Het kan dienen als prikkel om in scenario’s bewust na te denken over verschillende perspectieven, ook als het NFF niet direct past.

Het Nature Futures Framework bij het PBL en in Nederland

Bij het PBL hebben we al vaker naar verschillende perspectieven op natuur gekeken (zie bijvoorbeeld het rapport en het achtergrondrapport van de Nature Outlook ). Het Nature Futures Framework biedt nu een concreet handvat om te reflecteren of de modellen en kwalitatieve methoden waarmee we bij het PBL scenario’s maken een breder scala aan natuurwaarden kunnen bedienen en waar we deze verder op kunnen ontwikkelen. Een aantal lidstaten van IPBES hebben al interesse getoond om het NFF te gebuiken voor hun nationale strategie, programma's of beleid voor natuur. In Nederland is het NFF al gebruikt in het proces voor de ontwikkeling van Nationaal Park Hollandse Duinen, om dit bottom-up te ontwikkelen met een diverse groep actoren. Met het NFF hebben zij een ontwerp gemaakt dat de diverse relaties van mensen met de natuur centraal stelt, om zo gezamenlijk een wenselijke toekomst voor de natuur in het Nationaal Park te bedenken (Kuiper et al. 2022).

Hoe nu verder?

De IPBES-experts, met de TSU bij het PBL, werken nu verder aan een soort gebruiksaanwijzing die uitlegt hoe het NFF concreet zou kunnen worden toegepast om nieuwe scenario's te maken. Ook wordt hierbij aan overheden, wetenschappers, inheemse experts en andere stakeholders gevraagd om mee te lezen en commentaar te leveren. Een voorlopige versie is gepresenteerd in document IPBES/9/INF/16.