Nieuwbouw, verhuizingen en segregatie; Effecten van nieuwbouw op de bevolkingssamenstelling van stadswijken

Het Planbureau voor de Leefomgeving onderzocht, in samenwerking met de Universiteit Utrecht en het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI), de verhuisstromen die in de periode 1999-2005 zijn teweeggebracht door nieuwbouw in de stadsgewesten Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Tilburg, Groningen en Arnhem. Dit onderzoek brengt voor het eerst in beeld wat de effecten zijn van nieuwbouw en herstructurering op de bevolkingssamenstelling van bestaande stadswijken.

Segregatie naar inkomen en huishoudtype het sterkst in Den Haag en Utrecht

In Den Haag en Utrecht is relatief veel nieuwbouw gepleegd aan de randen van de stad.

In deze nieuwe wijken wonen vooral gezinnen met midden- en hogere inkomens, die voorheen woonden in andere, vaak aangrenzende woonwijken in de stad. In deze bestaande wijken blijven vooral lagere inkomensgroepen en alleenstaanden achter. De segregatie naar inkomen en huishoudens is in Den Haag en Utrecht dan ook het sterkst. De segregatie van niet-westerse allochtonen is in deze steden nauwelijks toegenomen. Weliswaar zijn allochtonen (met name Turken en Marokkanen) ondervertegenwoordigd in de nieuwbouwwijken, maar hun aandeel stijgt.

In Rotterdam, Groningen en Arnhem, waar relatief veel nieuwe woningen zijn gebouwd in bestaande (aandachts)wijken, is de segregatie van lage inkomensgroepen en niet-westerse allochtonen afgenomen. Van alle onderzochte steden is in Tilburg de segregatie van Turkse en Marokkaanse Nederlanders het meest toegenomen. In deze stad is weinig geherstructureerd. Vele autochtonen zijn uit de armere stadswijken getrokken naar nieuwbouwwijken. Allochtonen (vooral Turkse en Marokkaanse Nederlanders) bleven achter in de bestaande wijken. Het proces dat ook allochtonen naar de nieuwbouwwijken trekken is hier dus in de onderzochte periode nog niet op gang gekomen.

Nieuwbouw in aandachtswijken trekt midden- en hogere inkomensgroepen

Het gemiddelde inkomen van huishoudens die naar aandachtswijken verhuizen is lager dan van huishoudens die deze wijken verlaten. Aandachtswijken functioneren als opstap voor vooral startende huishoudens. Zij vestigen zich in de wijk, maken carrière en verlaten de wijk weer. Vooral autochtonen en gezinnen verhuizen vanuit aandachtswijken; alleenstaanden en 65-plussers blijven achter. Allochtonen verhuizen vaak binnen de aandachtswijken.

Door verouderde huurwoningen in aandachtswijken te vervangen door nieuwe koopwoningen, blijven de 'sociale stijgers' vaker in de wijk wonen en vestigen zich hier ook huishoudens met hogere inkomens. Dit zijn zowel autochtonen als allochtonen. Door de komst van de autochtonen neemt het aandeel allochtonen in deze wijken af. De wijk krijgt zo een meer gevarieerde bevolkingssamenstelling.

Verstedelijkingsafspraken verbinden met aandachtswijkenbeleid

In de periode 2010 - 2020 moeten in Nederland nog zo'n 800.000 woningen worden gebouwd. Enerzijds om het groeiend aantal huishoudens te kunnen huisvesten, anderzijds om verouderde woningen te vervangen. Deze nieuwbouw leidt tot verhuisstromen en die leiden weer tot verandering van de bevolkingssamenstelling van wijken. Het huidige aandachtswijkenbeleid van het Rijk is er onder meer op gericht om segregatie tegen te gaan. Ook gemeenten beogen met herstructurering, naast andere doelstellingen, een te hoge concentratie lage inkomensgroepen tegen te gaan. Nieuwbouw aan stadsranden kan dit effect echter weer teniet doen, omdat de gezinnen met hogere inkomens de stadswijken verlaten en naar de nieuwe woonwijken trekken.

Het planbureau pleit er daarom voor om de huidige verstedelijkingsafspraken tussen Rijk en provincies te verbinden met het aandachtswijkenbeleid. Vooral ten aanzien van stadsuitbreidingslocaties zullen stedelijke gemeenten en stadsregio's goed moeten nadenken over welk type woningen waar wordt gebouwd. Al te eenzijdige toevoegingen aan de woningvoorraad leiden tot selectieve verhuisstromen vanuit de bestaande en meestal aangrenzende woonwijken en tot een weinig gemengde wijkbevolking in de nieuwbouwwijken.