Vele steden maken nog geen randstad

In de studie heeft het RPB onderzocht of de Randstad momenteel werkelijk functioneert als één stedelijk systeem, als een netwerk van steden en stadsgewesten, zoals in diverse recente beleidsnota's - waaronder de Nota Ruimte (2004) - wordt verondersteld. Hiertoe hebben de auteurs drie representatieve netwerkrelaties bestudeerd en de ontwikkeling van die netwerken van 1992 tot 2004: bedrijfsrelaties, woon-werkstromen en winkelbezoeken. Het gaat hier om de meest frequente relaties binnen de Randstad, die bovendien een aantal belangrijke ruimtelijke aspecten van de economie en het dagelijkse leven dekken. Op basis hiervan komt het RPB tot de conclusie dat de beleidsveronderstelling dat de steden in de Randstad samen één netwerkstad vormen, niet op gaat.

Slechts beperkte samenhang tussen steden in de Randstad

De stadsgewesten van de Randstad zijn slechts in beperkte mate met elkaar verbonden. Deze matige integratie wijst niet in de richting van het bestaan een 'stedelijk netwerk' binnen de Randstad, laat staan in de richting van het bestaan van één Randstad. Bedrijfsrelaties gaan weliswaar meestal over de grenzen van het stadsgewest heen, maar daarbij neemt de Randstad geen bijzondere positie in: veel bedrijven hebben vooral relaties met bedrijven in andere delen van het land of in het buitenland. Voor winkelbezoeken blijven de bewoners van het Randstadgebied in overgrote meerderheid juist binnen het eigen stadsgewest. Alleen voor de woon-werkrelaties is de Randstad enigszins van belang, met een bijzondere trek richting Amsterdam. Dit neemt niet weg dat grofweg driekwart van de beroepsbevolking in de Randstad nog altijd in hetzelfde stadsgewest woont en werkt. Hierin is de afgelopen jaren ook weinig veranderd.

Steden in Randstad gaan meer op elkaar lijken; mate van specialisatie neemt af

In het afgelopen decennium zijn de Randstedelijke stadsgewesten meer op elkaar gaan lijken, in sectorstructuur van bedrijvigheid, in samenstelling van de beroepsbevolking en in typen winkels; de mate van specialisatie is in de meeste gevallen afgenomen. Deze ontwikkeling duidt er zeker niet op dat de deltametropool 'Randstad' dichterbij komt.

De Randstad functioneert niet als netwerkstad

De Randstad is niet meer dan de som der delen. De onderzochte relaties laten zien dat de steden in de Randstad elkaar nauwelijks aanvullen of complementeren. Op geen van de onderzochte relaties gaat een sterke specialisatie van een regio gepaard met een sterke integratie van die regio in de Randstad. Een sterke complementariteit is kenmerkend voor het bestaan van een netwerkstad. Hiervan is in de Randstad nauwelijks sprake, waarmee is aangetoond dat de Randstad niet als netwerkstad functioneert.

Belangrijke rol voor afzonderlijke stadsgewesten en steden

Op welke schaal leven mensen in het westen van het land dan wel? Het blijkt dat mensen nog steeds vooral binnen de eigen stadsgewesten leven. Ook vervullen de centrale steden van de stadsgewesten nog steeds een zeer belangrijke rol: de stad als magneet. Het stadsgewest is nog steeds het schaalniveau waarop de meeste relaties zich voltrekken. De stadsgewesten mogen dus niet worden verwaarloosd door het beleid.

Amsterdam centraal in netwerkrelaties

Voor één stadsgewest maken de onderzoekers een duidelijke uitzondering. Amsterdam neemt namelijk een bijzondere positie in binnen de verschillende stadsgewesten in het westen van het land. Amsterdam werkt, meer nog dan de andere grote steden, als een magneet. Vanuit alle delen van de Randstad (en vanuit de rest van het land) worden de relaties gericht op Amsterdam steeds sterker. Misschien is deze regio zich, na ruim een eeuw, opnieuw aan het ontwikkelen tot de onbetwiste metropool van Nederland.

Beleidsconsequenties en bestuurlijke context

Gezien de actuele discussie over de vorming van een Randstadbestuur betoogde RPB-directeur Wim Derksen, als hoogleraar bestuurskunde, tijdens de presentatie dat de studie laat zien dat er geen reden is om de Randstad onder te brengen in één nieuwe provincie. Bovendien gaat het denken in termen van nieuwe provincies er ten onrechte vanuit dat de grote steden de nieuwe provincie plotsklaps zullen gaan gehoorzamen. Ten slotte miskent dat denken dat nu juist in de concurrentie tussen de steden wellicht de grootste kracht van de Randstad is gelegen.