IPCC Special Report on Carbon Dioxide Capture and Storage

Deze conclusies zijn te trekken uit een rapport: 'Carbon Dioxide Capture and Storage' dat vandaag is uitgebracht door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het wetenschappelijke VN orgaan voor klimaatverandering. Het IPCC brengt periodiek rapporten uit over de kennis over klimaatverandering, de gevolgen daarvan en de mogelijkheden om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. In dit geval betreft het een nieuw rapport specifiek over de technologie waarmee CO2, afkomstig van de verbranding van fossiele brandstoffen, kan worden afgevangen en opgeslagen ingas- of olievelden, kolenlagen, diepe zoutwaterreservoirs, minerale gesteenten en in oceanen.

Nederlands beleid

De Nederlandse overheid beschouwt ‘schoon fossiel‘ (dwz. gebruik van fossiele brandstoffen zonder dat CO₂ in de atmosfeer komt) als een van de drie sporen van het nationale klimaatbeleid, met als andere sporen energiebesparing en hernieuwbare energiebronnen. Dit valt te lezen in het recente Energierapport Nu voor Later van het Ministerie van Economische Zaken. De aanwezigheid van vele puntbronnen (elektriciteitscentrales, raffinaderijen), ondergrondse zoutwaterformaties en op termijn lege gasvelden maken dat er in ons land interessante mogelijkheden voor CO₂-opslag zijn. In de recent verschenen Miljoenennota worden extra middelen ter beschikking gesteld voor de transitie naar een duurzame energievoorziening, waaronder ook een demonstratieproject voor CO₂­-opslag. De Nederlandse elektriciteitssector heeft reeds aangeboden om te investeren in een demonstratieproject.

Elektriciteitscentrales en de grootschalige industrie zijn de voornaamste bronnen waar CO₂ zou kunnen worden afgevangen. De afvang- techniek wordt al jaren gebruikt in de industrie, bijvoorbeeld bij ammoniakproduktie en bij gaswinning. Het afvangproces verlaagt wel het rendement van een elektriciteitscentrale, maar per saldo kan tot 90% van de CO₂ emissies van die centrale worden vermeden.

Opslag ondergronds en in oceanen

Opslag van CO₂ kan onder meer plaatsvinden in gas- of olievelden, kolenlagen, en diepe zoutwaterreservoirs. Soms kan er extra gas of olie uit de grond worden gewonnen door het onder hoge druk injecteren van CO₂ in nog niet uitgeputte olielagen. Er zijn op dit moment al een aantal commercieel werkende installaties waar CO₂-opslag wordt toegepast, zoals bij de Sleipner in Noorwegen en In-Salah in Algerije. De hoeveelheden CO₂ die op deze manier zouden kunnen worden opgeslagen zijn zeer groot - genoeg om de gehele huidige werelduitstoot van CO₂ voor minstens tientallen jaren op te bergen. Technisch gesproken kan ook veel CO₂ in de oceanen worden gepompt, maar over de ecologische risico’s is nog weinig bekend. Wel is bekend dat een hogere concentratie CO₂ een nadelige invloed kan hebben op in de zee levende organismen. Bij grootschalige toepassing kunnen de oceanen aanzienlijk verzuren.

Het is moeilijk en duur om CO₂ af te vangen bij kleine en mobiele bronnen zoals auto’s. Het is wel mogelijk in een fabriek waterstof te maken uit kolen of aardgas, waarbij de vrijkomende CO₂ wordt afgevangen en opgeslagen, terwijl de auto tenslotte op schone waterstof rijdt. Om dit te realiseren, moet de technologie rondom waterstofgebruik verder worden ontwikkeld.

Biomassa

Het is mogelijk energie uit biomassa te winnen (als alternatief voor fossiele brandstof), gecombineerd met CO₂-afvang en –opslag. Dan wordt CO₂ eerst door planten of bomen uit de lucht gehaald en vervolgens uiteindelijk onder de grond opgeborgen. Daarmee kan per saldo CO₂ uit de atmosfeer worden verwijderd

Neveneffecten CO₂-opslag

In het rapport wordt ook ingegaan op veiligheid, gezondheid, milieu, en juridische kwesties in verband met op CO2-afvang, transport en opslag. CO₂ is in hoge concentraties giftig. Afvang, transport en het injecteren van CO₂ onder de grond brengen (kleine) risico’s met zich mee die vergelijkbaar zijn met die van bestaande industriële installaties (gaswinning, ammoniakproductie).

Permanente opslag?

De vraag of CO₂ weer vrij kan komen uit de ondergrondse reservoirs is in het rapport ook bekeken. Ondergrondse reservoirs hebben lange tijd stoffen vastgehouden (bijvoorbeeld gas en zout water), wat vertrouwen geeft dat het CO₂ voor duizenden jaren opgeslagen kan blijven. Er is echter een kleine kans dat de reservoirs gaan lekken, wat gevaar voor mens en dier kan opleveren en de effectiviteit van deze CO₂-reductiemethode zou ondermijnen. Op grond van de huidige kennis wordt het risico hiervan, bij zorgvuldige selectie van de reservoirs en toepassing van de beste technieken, klein geacht. Ervaring bij lopende en geplande projecten en verbetering van de selectie- en monitoringmethoden moeten op termijn een betere schatting van het risico mogelijk maken. Mede hierom is het nog onduidelijk of de samenleving de grootschalige toepassing wel zal accepteren of dat gevoelens van bezorgdheid zullen overheersen.

Kosten

Het afvangen en opslaan van CO₂ kost geld. Afhankelijk van de gekozen technologie zullen de elektriciteitsproductiekosten met 1 tot 5 cent per kilowattuur stijgen. Energiebesparing, bosaanplant en omschakeling van kolen naar gas zijn meestal goedkopere methoden om de uitstoot van CO₂ te reduceren. Maar elektriciteit uit zonnecellen is duurder. Meer praktijkervaring zal de kosten naar verwachting verder doen dalen. Dat betekent dat CO₂-opslag op grote schaal pas op langere termijn een belangrijke rol zal kunnen spelen. Om dat mogelijk te maken is demonstratie in proefprojecten op korte termijn nodig. Door het grote potentieel en de verwachte redelijke kosten kan een maatregelenpakket voor drastische CO₂-reductie mét CO₂ opslag minimaal 30% goedkoper uitvallen dan een pakket zonder CO₂-opslag.

Om CO₂ opslag wereldwijd commercieel aantrekkelijk te maken is het nodig dat er een op een of andere manier een prijs wordt betaald voor de uitstoot van CO₂ – bijvoorbeeld door belastingen of door een systeem met een emissieplafond en emissiehandel (zoals onder het Kyoto Protocol al bestaat). Voor elektriciteitscentrales zou die prijs minstens 25 -30 US dollar per ton CO₂ moeten zijn (2002 dollarkoers).

IPCC procedure

Het rapport is geschreven door meer dan 100 experts uit meer dan 30 landen, waaronder ook Nederlandse experts van Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten, TNO en Ecofys. Het rapport is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van IPCC Werkgroep III, en georganiseerd door het Milieu- en Natuur Planbureau (MNP), en georganiseerd door een gezamenlijk MNP/ECN secretariaat. Het IPCC rapport is vandaag geaccepteerd door alle 180 landen die bij het IPCC zijn aangesloten.