Demografische ontwikkelingen 2010-2040: ruimtelijke effecten en regionale diversiteit

Tot 2040 staan Nederland grote demografische veranderingen te wachten. Zoals de vergrijzing, en de bevolkingskrimp die nu al in delen van het land optreedt. In veel gebieden staat niet vast of en wanneer er krimp gaat optreden. Waar de bevolking wel blijft groeien, is weer grote onzekerheid hoe groot die groei dan zal zijn. Als er één ding zeker is, dan lijkt het wel te zijn dat de bevolkingsontwikkeling de komende decennia nergens 'business as usual' is.

De bevolkings- en huishoudensprognose waar deze studie onder meer op is gebaseerd, is niet de meest actuele. Op de themasite Regionale bevolkingsprognose vindt u steeds de meest actuele prognose. Hier worden de prognoses op diverse manieren in beeld gebracht en kunt u data downloaden.

Wat voor effecten kunnen de demografische ontwikkelingen hebben op het ruimtegebruik? En wat betekenen deze ontwikkelingen voor verschillende delen van Nederland? Op verzoek van het ministerie van IenM (Infrastructuur en Milieu) heeft het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) cijfers en kennis hierover uit eerdere PBL-studies en andere publicaties op een rij gezet.

Onzekerheid

Volgens de prognose blijven de bevolking en aantallen huishoudens in Nederland als geheel groeien. Zo wordt voorzien dat er tot 2040 ongeveer 1,3 miljoen mensen en 1,1 miljoen huishoudens bijkomen. Maar als de vruchtbaarheid stijgt onder invloed van sociaal-culturele veranderingen, of het migratiesaldo toeneemt door internationale ontwikkelingen, kan de groei wel twee keer zo hoog zijn. Terwijl in een laag scenario bevolkingskrimp op nationale schaal al vanaf 2020 denkbaar is. Ook voor veel regio’s is de toekomstige bevolkingsontwikkeling onzeker. Waar in het ruimtelijk beleid tot nu toe is uitgegaan van een perspectief van groei, moet nu meer rekening worden gehouden met een perspectief van krimp en onzekerheid.

Vergrijzing

Vergrijzing en andere veranderingen in de bevolkingssamenstelling kunnen grote gevolgen hebben. Het aantal ouderen (65 jaar en ouder) verdubbelt tot 2040. Dit betekent overal toenemende behoefte aan voor ouderen geschikte woningen, zorgvoorzieningen, culturele en recreatieve voorzieningen en andere voorzieningen in de buurt. Vergrijzing heeft ook grote invloed op de woningmarkt door de honkvastheid van ouderen en (op langere termijn) door de grote uitstroom van ouderen uit de woningmarkt. Daarnaast krimpt de bevolking in de werkende leeftijd. Dit kan gevolgen hebben voor de arbeidsmarkt en leiden tot arbeidstekorten, bijvoorbeeld in de zorg. Ook kan deze krimp tot leegstand van kantoren en bedrijventerreinen leiden, en doorwerken in het woon-werkverkeer.

Groeiende regionale verschillen

De verschillen tussen gebieden binnen Nederland lijken de komende decennia toe te nemen. De resterende groei concentreert zich in de Randstad en enkele andere dichtbevolkte regio’s in Nederland groeien, terwijl krimp vooral optreedt in dunner bevolkte regio’s in de periferie van Nederland.

In de stadsgewesten neemt het aantal huishoudens tot 2040 toe met zo’n 700.000, en groeit de woningbehoefte met hetzelfde aantal. Door veranderingen in de bevolkingssamenstelling, zoals de vergrijzing en de toename van het aantal alleenstaanden, treden wel grote verschuivingen op in de vraag naar bepaalde typen woningen en voorzieningen. Doordat de beroepsbevolking ongeveer gelijk blijft neemt de vraag naar ruimte voor werken niet meer toe en vlakt de groei van de mobiliteit af.

In krimpgebieden kan de huishoudenskrimp (met circa 7.000 huishoudens tot 2040) vooral in de minst aantrekkelijke dorpen en wijken resulteren in een vicieuze cirkel van dalende woningprijzen, leegstand, concentratie van kansarmen en leefbaarheidsproblemen. Krimp kan leiden tot een tekort aan arbeidskrachten in de technische sectoren en de zorg, en tot stabilisatie of afname van de mobiliteit. Hoewel het draagvlak voor bepaalde voorzieningen zal afnemen door de krimp, kan dat voor zorgvoorzieningen en culturele en recreatieve voorzieningen toenemen door de vergrijzing.