De betekenis van het EU groenboek klimaatadaptatie voor Nederland

Groenboek niet strijdig met Nationale Adaptatiestrategie; wel anders

Op verzoek van de Tweede Kamer heeft het Milieu- en Natuurplanbureau een analyse gemaakt van het EU Groenboek 'Aanpassing aan klimaatverandering in Europa – mogelijkheden voor EU-actie' en die naast de Nationale Adaptatiestrategie (NAS) van Nederland gezet.

Groenboek en NAS

De analyse laat zien dat het Groenboek en de NAS niet tegenstrijdig zijn, maar er wel van verschilt. Zo geven beide notities aan dat klimaatadaptatie vooral een zaak is van gebiedsgerichte maatregelen en er een duidelijke rol is voor regionale en lokale overheden. Het groenboek wijst daarnaast op de Europese dimensie van klimaatadaptatie vanwege, bijvoorbeeld, de noodzaak tot integratie van adaptatiebeleid in communautaire wetgeving en financiering. De NAS gaat grotendeels voorbij aan de mogelijke rol van Europees beleid. Aandacht voor de ruimtelijke ordening (gekoppeld aan veiligheid en wateroverlast) staat centraal in de NAS terwijl dat in het groenboek niet naar voren komt (begrijpelijk omdat ruimtelijke inrichting geen competentie is van de EU). Op grond van het groenboek kan niet worden nagegaan of er indirect vanuit Europees klimaatadaptatiebeleid een ruimtelijke doorwerking zal uitgaan. In tegenstelling tot het Groenboek gaat de NAS grotendeels voorbij aan mogelijke effecten van klimaatverandering op de menselijke gezondheid.

Kansen en gevolgen van het Groenboek

Uit de analyse blijkt verder dat het Groenboek de meeste voor Nederland relevante terreinen dekt. Een tekortkoming voor Nederland is de beperkte aandacht voor droogte en gevolgen voor verzilting. Het Groenboek is, net als de NAS, algemeen van aard en doet amper voorstellen voor concrete maatregelen. Gegeven deze beperkte concreetheid zijn gevolgen van een Europees adaptatiebeleid voor Nederland in deze fase van beleidsvorming onduidelijk. Als zodanig kunnen ook maatschappelijke kosten en baten van een dergelijk beleid nog niet voor Nederland becijferd worden. Dit moet wachten op voorstellen in bijvoorbeeld het aangekondigde witboek en de daarmee samenhangende effectrapportages.

Een Europees beleidskader voor klimaatadaptatie biedt ook kansen voor Nederland vooral door de export van adaptatietechnologieën in het water- en natuurbeheer, de landbouw en volksgezondheid.

Toekomstig Europees adaptatiebeleid

Europese beleidsinitiatieven op het gebied van klimaatadaptatie kunnen invloed hebben op verschillende beleidsterreinen en de daarop werkende Europese richtlijnen.

Voor water kunnen in het kader van de Kaderrichtlijn Water additionele maatregelen nodig zijn om waterkwaliteitsdoelen te halen, die onder druk komen te staan door hogere temperatuur en verdroging en daarmee samenhangende verzilting.

Voor de landbouw kan adaptatiebeleid leiden tot aanpassing in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, in het bijzonder met betrekking tot compensatie van kosten voor groen-blauwe diensten (bijvoorbeeld gederfde inkomsten in overstroomde landbouwgebieden).

Het EU natuurbeleid (Vogel- en Habitatrichtlijn) is gebaseerd op statische doelen, terwijl klimaatverandering extra dynamiek teweegbrengt. De Europese Commissie zou door richtsnoeren de lidstaten kunnen ondersteunen hoe met zulke statische doelen om te gaan. Bijvoorbeeld door meer rekening te houden met de functionaliteit van leefgebieden en te wijzen op het verbinden van grote eenheden natuur.

Voor bescherming van de menselijke gezondheid kunnen extra eisen gesteld worden aan klimaatbestendigheid van de nationale actieplannen 'milieu en gezondheid' en van het beleid voor volksgezondheid, consumentenveiligheid en regulering voedselveiligheid. Verder kunnen extra maatregelen nodig zijn doordat Europese luchtkwaliteitdoelen door klimaatverandering onder druk komen te staan door verslechterde luchtkwaliteit (zomersmog) in regio's en steden (hitte-eilanden). De Commissie geeft aan over specifieke gezondheidsrisico's van klimaatverandering in landen geïnformeerd te willen worden.

Het is dus zaak om alert te blijven en mogelijk zelf initiatieven te nemen met betrekking tot toekomstig EU beleid voor klimaatadaptatie. Verdere uitwerking vindt plaats via een witboek, mogelijk met aanzetten voor nieuwe wet- en regelgeving maar ook door mogelijke aanpassingen in bestaande communautaire wetgeving. Additionele maatregelen zouden ook in Nederland nodig kunnen zijn om de verschillende beleidsdoelen van bestaand nationaal en EU beleid te halen, en die door klimaatverandering onder druk zijn komen te staan.