Indelen en afbakenen

Rol van nationale typologieën in ruimtelijk beleid neemt af

Ruimtelijke typologieën spelen een rol op nationaal niveau maar ook op provinciaal en gemeentelijk niveau. Zowel de kenmerken van typologieën als de toepassing en doorwerking ervan in het beleid verschillen echter sterk. De onderzoekers hebben daarom onderzocht welke rol typologieën spelen, en in hoeverre keuzes in typologiegebruik het succes van beleid beïnvloeden. Dit deden zij aan de hand van vier beleidsthema's: woonmilieu, bebouwd gebied, detailhandelslocatie en achterstandswijken. Doel van de studie is beleidsmakers bewust te maken van de manieren waarop nationale, ruimtelijke typologieën als beleidsinstrument worden ingezet, welke afwegingen daarbij komen kijken en welke risico's dat met zich meebrengt.

Typologieën zijn succesvol communicatiemiddel in beleid

Een directe relatie tussen typologie en het succes van het beleid is moeilijk te leggen, omdat dit succes ook afhankelijk is van andere factoren. In veel gevallen zijn typologieën succesvol als communicatiemiddel. Typologieën vormen dan als het ware een taal die door alle betrokken partijen wordt begrepen als het erom gaat een boodschap over te brengen. Worden typologieën gehanteerd als een hard criterium, dan hangt het succes van de typologie af van de stevigheid van het onderliggende politieke compromis. De mate waarin steun van Europese structuurfondsen bijvoorbeeld terecht komt op de plek waar ze het hardst nodig is, hangt niet af van de typologie, maar van de politieke beslissing om de typologie zo in te richten dat Flevoland voor de subsidie in aanmerking komt, en niet Oost-Groningen.

Typologiegebruik leidt niet altijd tot beter beleid

Een risico van typologiegebruik is dat overheden zich vastbijten in een typologie, zonder dat die tot beter beleid leidt. Een duidelijk voorbeeld is de woonmilieutypologie die een indeling maakt voor de woning en de woonomgeving in centrumstedelijk, buitencentrum, groenstedelijk, centrumdorps en landelijk wonen. Rijk en gemeenten fixeren zich te veel op deze vaak gehanteerde indeling, terwijl deze zeker op gemeenteniveau zijn doel voorbijschiet. De typologie vindt namelijk geen aansluiting bij de dagelijkse woningbouwpraktijk en bij de beleving van bewoners.

Doordat de woonmilieutypologie zo algemeen van karakter is, kan dit op gemeenteniveau bovendien leiden tot eigen interpretaties van dezelfde typologie, of tot de ontwikkeling van alternatieven. Een en ander kan tot verwarring leiden, omdat cijfers en definities van gemeenten en provincies hierdoor verschillen.

Tegelijkertijd heeft juist de eenvoud van deze woonmilieutypologie het denken over vraag en aanbod van woonmilieus op nationaal niveau gestimuleerd en bijgedragen tot het besef dat er een tekort is aan centrumstedelijke en groene woonmilieus.

Nationale typologieën worden minder sturend

Sturen via nationale typologieën zal steeds moeilijker worden in de huidige praktijk van decentralisatie. Veel van deze typologieën zullen in toenemende mate slechts globaal omschreven worden, omdat het rijksbeleid alleen een richting wil aangeven en de concrete uitvoering overlaat aan de lagere overheden. Met globale typologieën is het voor de rijksoverheid echter moeilijk om duidelijk te maken wat de doeleinden van het beleid zijn en om te meten of het beleid succesvol is. De sturende rol van nationale typologieën neemt hiermee af. Verder zullen deze in toenemende mate concurrentie krijgen van typologieën die wél aansluiten bij de lokale beleidspraktijk. Nationale typologieën krijgen daardoor vaker het karakter van referentiebeelden, en hun afbakeningen worden minder concreet; ze gaan meer lijken op ruimtelijke concepten.

Zowel de vorm als het gebruik van typologieën zal dus mee veranderen met de organisatie van het ruimtelijk beleid. En dat is logisch: de essentie van ruimtelijke typologieën is dat zij uitdrukking geven aan de heersende beleidsopvattingen.