Klimaatbeleid richten op maatschappelijke transformatie

Het Nederlandse klimaatbeleid zet in op een klimaatneutrale samenleving in 2050. De recente Trajectverkenning Klimaatneutraal 2050 van het PBL laat zien dat in technisch opzicht alle zeilen moeten worden bijgezet om dit doel te halen. Maar techniek alleen is natuurlijk niet genoeg. Om zo’n samenleving te realiseren moeten meerdere transities in elkaar gaan grijpen. Om elektrisch vervoer, duurzaam wonen en plantaardig voedsel vanzelfsprekend onderdeel te maken van een klimaatneutrale samenleving is een maatschappelijke transformatie nodig. 

De PBL/VU-evaluatie laat zien hoe beleidsmedewerkers in het klimaatbeleid transformerend vermogen ontwikkelen en versterken om de maatschappelijke transformatie te ondersteunen. Zij lopen daarbij tegen de grenzen aan van de huidige beleidspraktijk. Die beleidspraktijk zal zelf ook moeten veranderen om de beoogde transformatie naar een klimaatneutrale samenleving te kunnen realiseren, erkennen de beleidsmedewerkers ook zelf. 

Verankeren van een systeemblik op samenhangende transities

De emissiereductieopgave is in het Klimaatakkoord sectoraal verdeeld om de opgave behapbaar te maken en daar te beleggen waar de kennis en de verantwoordelijkheid ligt. Hierdoor is het gebruikelijk om de transitieopgaven in het klimaatbeleid – zoals de warmtetransitie – in eerste instantie ook sectoraal aan te vliegen, terwijl transitieopgaven bij uitstek sector-overstijgend zijn. 

Rijksbrede integrale aansturing is nodig om gezamenlijke coördinatie op samenhangende transities te waarborgen. Via een systeemblik op de klimaatopgave kunnen sectoren en beleidsdirecties hun eigen grenzen overstijgen en samenwerken aan systeemvraagstukken, zoals de energie-infrastructuur of het grondstoffenbeleid. Om een systeemblik in het klimaatbeleid te verankeren is meer coördinatie en structurele afstemming nodig tussen sectoren en de verantwoordelijke bewindspersonen, zo luidt de conclusie.

Stimuleren van innovatiekracht uit de samenleving

De overheid kan de innovatiekracht die al in de samenleving aanwezig is consequenter aanspreken, versterken en benutten. Door niet alleen technologische, maar juist ook sociale innovaties te stimuleren wordt een nieuw normaal ontwikkeld. Zo kunnen buurtbatterijen ook vanuit sociale cohesie en gemeenschapszin worden geïntroduceerd, waardoor mensen het delen van energie eerder als norm gaan hanteren. Door mét de samenleving te werken aan klimaatneutraliteit wordt de kans van slagen groter. Inspelen op drijfveren en initiatieven van burgers en bedrijven is een must om urgentie en eigenaarschap te vergroten.

Vizier richten op de lange termijn

Het beleid wordt in grote mate bepaald door de politieke agenda. Politiek en beleid kunnen in samenspel, elk vanuit hun maatschappelijke opdracht, meer samen werken aan de klimaatopgave. De bij de lerende evaluatie betrokken beleidsmedewerkers geven aan dat het lef, moed en vakmanschap van hen en hun collega’s op alle niveaus vergt om niet te vervallen in de Haagse waan van de dag.  Ook van de politiek vraagt het om lef en moed om haar vizier te richten op de lange termijn en keuzes in het licht hiervan niet voor zich uit te schuiven.