Lokale scenario's van demografische verandering: de gevolgen voor de arbeidsmarkt

Welke demografische veranderingen komen er op de arbeidsmarkt af?

De potentiële beroepsbevolking (alle personen tussen de 20 en 65 jaar) neemt af, zowel op nationaal als regionaal niveau. Naar verwachting zet deze trend door en krijgt tussen nu en 2025 ongeveer 60% van de Nederlandse regio’s hiermee te maken (zie figuur 1). Dit komt onder andere door de vergrijzing. Naar verwachting zal het aantal 65-plussers groeien van 2,8 miljoen in 2013 naar 3,8 miljoen in 2025. Dit betekent dat in alle Nederlandse regio’s het aandeel 65-plussers fors stijgt (zie figuur 2).

Welke gevolgen hebben deze veranderingen voor de arbeidsmarkt en regionale economie?

De daling van de potentiële beroepsbevolking en de vergrijzing hebben gevolgen voor zowel de arbeidsmarkt als de regionale economie. De daling van de potentiële beroepsbevolking kan zorgen voor een krappere arbeidsmarkt. Er kan een kleiner arbeidsaanbod ontstaan wat de concurrentie om arbeidskrachten kan versterken. In sommige sectoren (zoals de zorg en techniek) kan zelfs een tekort aan arbeidskrachten ontstaan. Dit zal vooral optreden in de krimpregio’s waar het arbeidsaanbod daalt, terwijl de vraag naar bepaalde goederen of diensten door de vergrijzing toeneemt (bijvoorbeeld in de zorg).

In de krimpregio’s zal de afname van de beroepsbevolking (alle personen tussen de 15 en 65 jaar die een baan van tenminste 12 uur per week hebben of zoeken) zich naar verwachting het eerst voordoen, omdat daar de potentiële beroepsbevolking al enkele jaren afneemt.

De verwachting is dat de stijging van de arbeidsparticipatie op korte termijn wel, maar op lange termijn niet de afname van de potentiële beroepsbevolking compenseert. Dit betekent dat op termijn ook de beroepsbevolking van Nederland daalt.

De effecten van de daling van de potentiële beroepsbevolking voor de regionale economie zullen per regio verschillen en zijn mede afhankelijk van de economische structuur van de desbetreffende regio. Sommige sectoren (zoals arbeidsintensieve sectoren als de dienstensector) zijn immers gevoeliger voor demografische veranderingen dan andere.

Welke beleidsmaatregelen zijn nodig?

Gezien de krimp en de vergrijzing doen gemeenten in krimp- en anticipeerregio’s er verstandig aan een integrale benadering te kiezen en behalve hun woningbouwbeleid ook hun ruimtelijk-economisch beleid, detailhandelsbeleid, arbeidsmarktbeleid en bedrijventerreinenbeleid daarop aan te passen.

Zij kunnen hun beleidsinspanningen het beste richten op meer doen met minder mensen in plaats van meer mensen aantrekken. Het gebruik maken van ICT in de zorg is daar een goed voorbeeld van. Ook samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden kan een positieve bijdrage leveren.

Verder doen krimp- en anticipeerregio’s er verstandig aan zich meer te richten op de bestaande bedrijvigheid (en de facilitering ervan) dan op het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Dit laatste is namelijk lastig omdat er maar weinig bedrijven zijn die naar een andere regio verhuizen. Het is dus maar een kleine vijver waar ook een heleboel andere regio’s in vissen.

De nationale overheid en provincies kunnen de bewustwording over de demografische transities en de gevolgen voor de regionale arbeidsmarkt en economie onder de gemeenten, bedrijven en maatschappelijke instellingen vergroten en hen stimuleren bovengenoemde strategieën gezamenlijk in te zetten. Ook kunnen zij hen ondersteunen bij hun zoektocht naar wat de meest effectieve strategieën voor hun regio zijn en indien nodig helpen de condities te creëren die nodig zijn om adequaat op deze demografische veranderingen in te kunnen spelen.