Planobjectivering: nieuw instrument voor ruimtelijke analyse stedelijke projecten

Het instrument is ontwikkeld naar aanleiding van kritiek op het functioneren van de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) in het besluitvormingsproces rondom stedelijke projecten. De planobjectivering is een aanvulling op de MKBA, voornamelijk gebaseerd op kennis en kunde uit diverse ruimtelijke disciplines, zoals de stedenbouwkunde, planologie, geografie, stadssociologie en architectuur.

Waar de MKBA zich richt op efficiëntie en effectiviteit, doet de planobjectivering een stapje terug: het instrument richt zich op de condities waaronder een plan effectief kan zijn. Het brengt ruimtelijke condities in beeld, dat wil zeggen ruimtelijke (rand)voorwaarden waaraan een project moet voldoen om effecten te kunnen sorteren en uiteindelijk beleidsdoelen te kunnen helpen realiseren. Voorbeelden van ruimtelijke condities zijn: het samenspel van stedelijke milieus, stedelijke ontsluiting, barrièrewerking en de kwaliteit van verblijfsruimten zoals pleinen en parken.

De planobjectivering heeft de gedaante van een matrix met 16 ruimtelijke condities (zie figuur). Deze matrix fungeert als een soort vragenlijst/checklist met gespreksitems om de belangrijkste ruimtelijke kenmerken van een stedelijk project systematisch te analyseren en de dialoog tussen 'stakeholders' te structureren.

Deze studie is een achtergrondpublicatie bij 'Plannen voor de stad', een gezamenlijke studie van het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving over de analyse en beoordeling van stedelijke projecten. 'Plannen voor de stad' gaat in op de kritiek die is geuit op het gebruik van MKBA’s bij de beoordeling van verstedelijkingsprojecten. Naast planobjectivering wordt agglomeratie-exploitatie als nieuw instrument geïntroduceerd. Beide zijn bedoeld om de belangrijkste kritiekpunten te kunnen ondervangen. In deze PBL-achtergrondstudie lichten we verscheidene aspecten van de planbeoordelingspraktijk en het instrument planobjectivering nader toe en werken we onderdelen verder uit. Daarbij geven we ook diverse voorbeelden van hoe de toepassing van de planobjectivering er in de praktijk kan uitzien.