Klimaat, water en conflict: toenemende risico’s?

Belang van water

Water speelt een cruciale rol in ontwikkelingsstrategieën op zowel mondiale, regionale als lokale schaal. Voldoende en betrouwbare toevoer van schoon water is nodig voor landbouw, huishoudens, industrieën en voor het opwekken van (duurzame) energie. Wanneer onvoldoende water beschikbaar is om aan deze behoeftes te voldoen, kan dit spanningen opleveren tussen individuen, bevolkingsgroepen of tussen staten. Economische groei en toename van de bevolking, in combinatie met slecht water- en landmanagement, kunnen leiden tot een afname in waterbeschikbaarheid of tot grotere kwetsbaarheid voor overstromingen en zeespiegelstijging.

De kans is groot dat klimaatverandering zal bijdragen aan de verheviging van deze problematiek; al zullen deze veranderingen regionaal sterk verschillen. Zo heeft de regering van Bangladesh de verwachting dat tot 2050 rond de 20 miljoen inwoners verdreven zullen worden door de stijgende zeespiegel, wat regionaal voor onrust kan zorgen.

Water als factor in conflict

Watergerelateerde problemen kunnen in de toekomst toenemend impact hebben op het ontstaan van conflict en migratie, of bijdragen aan de intensiteit hiervan. Er zijn verschillende recente voorbeelden te noemen. Zo heeft de jarenlange extreme droogte in Syrië bijgedragen aan de ontwrichting in het gebied en nemen tussen India en Pakistan de spanningen toe rond de waterverdeling van de Indus. Ook tussen Egypte, Ethiopië en Soedan bestaan er spanningen rond de verdeling van water uit de Nijl.

Water kan ook gebruikt worden als wapen in conflict. Een recent voorbeeld van deze strategische inzet van water is het afsluiten van de watertoevoer via het Noordelijk-Krimkanaal naar de Russische Krim door Oekraïne.

Deze voorbeelden zijn niet los te zien van de lokale en regionale context. Het uitbreken van conflicten hangt in belangrijke mate af van factoren als armoede, bevolkingssamenstelling, culturele en religieuze spanningen, sociale ongelijkheid en politieke stabiliteit.

Ook energieproductie en mitigatiemaatregelen kunnen de watersituatie beïnvloeden

In aanvulling op de bevolkingsgroei, economische groei en klimaatverandering kunnen nieuwe energieprojecten lokaal bijdragen aan waterschaarste en spanningen. Zo zullen naar verwachting nog duizenden dammen in de wereld worden neergezet voor duurzame elektriciteitsproductie door waterkrachtcentrales. Afhankelijk van de wijze waarop de ontwikkeling van deze dammen plaatsvindt kan dit leiden tot sociale ontwrichting door grootschalige verhuizingen van de bevolking en bijdragen aan politieke spanningen tussen landen die dezelfde rivier delen.

Daar waar biomassaproductie geïntroduceerd of geïntensiveerd wordt voor energieopwekking, kan de competitie om water en land met lokale voedselproductie toenemen, vooral in gebieden waar de waterbeschikbaarheid al beperkt is.

Samenwerking vanuit verschillende disciplines vereist

Gezien de complexiteit van de problematiek en de onzekerheden over toekomstige ontwikkelingen, is het belangrijk om vanuit verschillende disciplines te kijken naar water en conflict relaties. Dit om de mechanismes in de verschillende gebieden beter te begrijpen en toekomstige conflictrisico’s beter te kunnen bepalen. Een beter begrip kan mogelijk ook bijdragen aan het voorkomen of beter kunnen beheersen van sociale ontwrichting en conflicten. Hier dragen het PBL, Deltares en het Clingendael aan bij door vanuit hun expertise samen te werken aan dit onderwerp.

De notitie is gekoppeld aan de sessie die PBL en Deltares organiseerden op de Planetary Security Conference 2016 in Den Haag.