Terugblik op Nacht van de Leefomgeving: 'Nederland klimaatneutraal in 2050 - Hoe dan?'

Nederland klimaatneutraal in 2050. Technisch kan het, constateerde het PBL in april in Trajectverkenning Klimaatneutraal 2050. Maar dat gaat niet vanzelf. ‘Daarvoor is krachtig en consistent beleid nodig,’ zei PBL-onderzoeker Bert Daniëls. ‘En je redt het niet als je op voorhand opties uitsluit. Alles is nodig, ook CO₂-opslag, biogrondstoffen en kernenergie’, vulde PBL-onderzoeker Bart Strengers aan. Die technische oplossingen vragen soms al direct gedragsaanpassingen (zoals elektrisch rijden), maar daarnaast wordt de puzzel beduidend makkelijk als we ook iets minder consumeren (zoals minder vlees en minder vliegen). Technisch is de brandstofvraag een onmiskenbaar knelpunt. Door op welke manier dan ook minder brandstof te gebruiken slaan we veel vliegen in één klap. Dan zijn minder van de allerduurste technische oplossingen nodig en is de transitie goedkoper en makkelijker. 

Wat is het potentieel van gedragsverandering?

Maar minder consumeren is makkelijker gezegd dan gedaan. Daarover boog gedragsexpert Reint Jan Renes (HvA) zich. Kleiner wonen helpt zowel tegen woningnood als tegen  klimaatverandering, liet hij zien. In tegenstelling tot wat mensen denken, laat onderzoek zien dat sociale transities (56 jaar gemiddeld) sneller gaan dan technische (91 jaar), zei hij. Technische en sociale transities gaan hand in hand. Daarom is het van belang om duurzaam gedrag laagdrempelig en aangenaam te maken. En onduurzaam gedrag onprettiger, maar dat ligt politiek vaak lastig.

We voeren het authentieke gesprek te weinig

Laetitia Ouillet (directeur Windvogel en columnist bij Energeia) nam het publiek mee naar ‘haar’ wijk, Groenoord, in Schiedam. Een zeldzaam succesverhaal in de warmtetransitie: 1200 huurwoningen van het gas af. We ontmoetten buurtambassadeur Anny zonder wie het project nooit van de grond was gekomen. Van kookplaatdemonstraties tot buurtbijeenkomsten. We lopen met haar mee en zien een bewoner als apotheose op een volstrekt onverwachte manier reageren op beleid. Het is van onschatbaar belang, dat we het echte gesprek met echte mensen voeren, hield Ouillet het publiek voor. Dan blijkt ineens veel meer mogelijk dan beleidsmakers denken. Neem de onmodelleerbare mens serieus en geef hem/haar de authentieke aandacht die hij/zij verdient. 

Hoe organiseer je groene groei?

PBL-directeur Marko Hekkert schetste de uitdagingen en kansen die verduurzaming voor de Nederlandse samenleving biedt. Kijk naar de ontwikkeling van de elektrische auto. Die werd eerst gezien als een veredelde bolderkar, maar is inmiddels een comfortabelere en aantrekkelijkere optie dan zijn fossiele broertje. De uitdaging is niet alleen om groene groei te organiseren, maar ook om grijze groei uit te faseren, vulde Reint Jan Renes aan. We hebben zelf ook vaak moeite met verandering, stak Laetitia Ouillet de hand in eigen boezem. De uitdaging is hoe je mensen over een hobbel helpt en daarna gaat het vaak vanzelf. Zo werken transities inderdaad, valt Marko Hekkert haar bij. Als pioniers eenmaal de weg gebaand hebben, worden nieuwe opties voor een grotere groep aantrekkelijk en makkelijk. Reint Jan Renes wijst op meta-onderzoek waaruit blijkt dat mensen gelukkig worden van duurzaam gedrag.

Hoe verdeel je het koolstofbudget? 

Hoe de kosten van klimaatbeleid wereldwijd verdeeld worden was hét hete hangijzer op de klimaattop in Bakoe. Om onder de 1,5 graad of onder de 2 graden te blijven hebben we nog een beperkt koolstofbudget over. Hoe verdelen we dat over alle landen? PBL-onderzoeker en Spinoza-laureaat Detlef van Vuuren liet zien hoe verschillende rechtvaardigheidsprincipes uitpakken voor verschillende landen. Bij een combinatie van principes (historische verantwoordelijkheid én zwaarste-schouders-dragen-de-zwaarste-lasten) resteert er voor Nederland geen koolstofbudget meer. Aan de andere kant zien we dat een broeikasgasemissiereductie van rond de 90 procent in 2040 grenst aan het technisch en sociaal maximaal haalbare.

Inspirerende voorbeelden over hoe het wél kan 

Het is niet realistisch om grootschalig CO₂ uit de lucht te zuigen en vast leggen, reageert Urgenda-directeur Marjan Minnesma, en daarom ontkomen we er niet aan om de grenzen van het haalbare op te rekken. Dat lukt bijvoorbeeld door ludieke wedstrijden te organiseren zoals het low car diet. Daaraan nam een topambtenaar deel, die nog nooit in zijn leven de trein genomen had. Tijdens de wedstrijd nam hij een maand lang de trein en daarna is hij nimmer teruggekeerd naar zijn bolide. Ze benoemt de gevolgen van de salderingsregeling en loopt langs veel geslaagde initiatieven. Zo werkt Urgenda nu samen met boeren aan meer kruidenrijk grasland.

Meer urgentie, maar moeilijke keuzes

De urgentie van het klimaatprobleem wordt nu veel sterker gevoeld dan 10 jaar geleden, zegt Niels Kastelein (Directeur Klimaat bij het ministerie van Klimaat en Groene Groei). Maar mensen gaan pas duurzamere keuzes maken als ze ook fijner of makkelijker zijn. De vraag welke verplichtende of beprijzende maatregelen gekozen worden om het doel in 2030 te halen blijft boven de markt hangen. Bij de verduurzaming van de industrie liggen nog grote uitdagingen.