VN-klimaatpanel: Beperkte tijd voor effectieve aanpassing aan klimaatverandering
Klimaatverandering heeft inmiddels geleid tot wereldwijde en deels onomkeerbare gevolgen voor mens en natuur, vooral door het vaker optreden van extreme weersomstandigheden. De meest kwetsbare mensen en ecosystemen worden daarbij onevenredig getroffen. Miljoenen mensen zijn door weerextremen blootgesteld aan acute voedselonzekerheid en afnemende waterveiligheid. Ook ondervinden kwetsbare ecosystemen reeds blijvende schade. De risico’s en kwetsbaarheden bij verder stijgende temperaturen worden door het VN-klimaatpanel IPCC in zijn nieuwste rapport hoger ingeschat dan in het vorige rapport uit 2014. Klimaatverandering vormt een bedreiging voor het menselijk welzijn en de gezondheid van de planeet. Zeker als de aarde meer dan 1,5 graden opwarmt, nemen de mogelijkheden voor effectieve aanpassing en klimaatbestendige, duurzame ontwikkeling snel af.
Sinds het vorige rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is een beter wetenschappelijk begrip ontwikkeld van de samenhang tussen klimaatverandering, samenleving en biodiversiteit. Het tweede deel van het 6e IPCC assessment rapport, dat vandaag gepubliceerd is, gaat in op de effecten van klimaatverandering en de mogelijkheden voor aanpassing (adaptatie). Het volgt op het deelrapport over de fysieke staat van het klimaatsysteem, dat uitkwam in augustus, 2021. Namens het PBL was senior onderzoeker Bart Strengers, als lid van de Nederlandse delegatie bij het IPCC, betrokken bij de totstandkoming van het rapport.
Onomkeerbare gevolgen door mondiale opwarming
Dit rapport gaat in op de vraag vanaf welke mogelijke drempelwaarden de mondiale opwarming onomkeerbare gevolgen heeft. Denk aan het verlies van plant- en diersoorten, ijsmassa van gletsjers en poolkappen. Het risico op deze gevolgen kan worden beperkt als we er in slagen om in de komende decennia de uitstoot van broeikasgassen drastisch te reduceren en de mondiale opwarming te beperken tot 1,5 graden ten opzichte van de pre-industriële tijd. Het vermogen van mens en natuur om zich aan te passen aan klimaatverandering heeft op sommige plekken zijn grenzen al bereikt of zal deze in de komende tientallen jaren bereiken. Dat laat zien dat opschaling en versnelling nodig zijn van maatregelen, zowel voor het tegengaan van verdere klimaatverandering, als voor aanpassing aan de gevolgen ervan.
Gedurende de komende decennia waarin de mondiale temperatuurstijging zeer waarschijnlijk boven de 1,5 graden uitkomt, zullen de risico’s evenredig groter worden. Ook groeit de kans (hoewel nog steeds klein) op gebeurtenissen waarvan de impact zeer groot is, zoals het versneld afkalven van delen van de Antarctische ijskap, met een snellere zeespiegelstijging tot gevolg. Veel gevolgen van de temperatuurstijging zullen voortduren, zelfs als de opwarming na een periode van overschrijding later deze eeuw weer daalt tot onder de 1,5 graden.
Aantasting ecosystemen door mens maakt diezelfde mens steeds kwetsbaarder
Ruim 3 miljard mensen leven in omstandigheden die hen zeer kwetsbaar maken voor klimaatverandering. Ook een groot deel van dier- en plantensoorten is kwetsbaar. Deze kwetsbaarheid van ecosystemen en mensen verschilt wereldwijd aanzienlijk. Sinds het vorige rapport uit 2014 is er toenemend bewijs dat de aantasting en vernietiging van ecosystemen door menselijk handelen de kwetsbaarheid van de mens vergroot. Het beschermen van biodiversiteit en ecosystemen is van fundamenteel belang voor klimaatbestendige ontwikkeling. De risico’s en gevolgen van klimaatverandering worden steeds complexer, omdat verschillende weersextremen gelijktijdig kunnen optreden in meerdere sectoren en regio’s. Dit kan leiden tot meer sociale onrust, conflicten en migratiestromen.
De risico’s voor mens en natuur door klimaatverandering worden verder versterkt door andere factoren, zoals lucht- en watervervuiling en gebrek aan duurzame ontwikkeling. Ook bestaande consumptiepatronen en patronen van sociaaleconomische ontwikkeling, zoals urbanisatie, dragen vaak bij aan de toename van de kwetsbaarheid van maatschappijen en ecosystemen door klimaatverandering.
Mogelijkheden voor effectieve en haalbare aanpassing aan klimaatverandering
De bestaande aanpassing aan klimaatverandering schiet veelal te kort, de huidige inspanningen zijn ongelijk verdeeld (niet elk land zet zich hier evenveel voor in) en de aanpassing is te veel gericht op de korte termijn. Voor effectieve beperking van de gevolgen van klimaatverandering zijn fundamentelere aanpassingen nodig, waarbij rekening wordt gehouden met voortgaande klimaatverandering. Deze aanpassingen moeten gebaseerd zijn op een integrale, inclusieve en rechtvaardige aanpak, met een bijzonder oog voor mensen en landen die extra kwetsbaar zijn. Er zijn haalbare en effectieve aanpassingsmogelijkheden die de risico's voor natuur en mens kunnen verminderen. Deze worden in het rapport per sector belicht, zoals voor land- en watermanagement, infrastructuur en energie. Hierbij worden ook voorbeelden gegeven, zoals het verbeteren van natuurlijke wateropslag om overstromingsrisico’s te verminderen, door o.a. het herstellen van veenweidegebieden en rivieren. Ook benadrukt het rapport het belang van voldoende beschermde natuur (30-50% van het aardoppervlak) om de negatieve gevolgen van klimaatverandering voor biodiversiteit en voor mensen te beperken.
Klimaatbestendige ontwikkeling
Om te komen tot klimaatbestendige ontwikkeling, waarbij de omgang met klimaatverandering in samenhang met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties wordt benaderd, zijn zowel vergaande aanpassings- als mitigatiemaatregelen nodig, op basis van inclusieve, rechtvaardige en integrale besluitvorming op alle bestuursniveaus, samen met het maatschappelijk middenveld, de private sector en de meest kwetsbare groepen. Het rapport geeft aan dat de mogelijkheden voor klimaatbestendige ontwikkeling snel afnemen bij de huidige uitstoot van broeikasgassen, vooral als de opwarming van de aarde op korte termijn de 1,5 graden overschrijdt. Er resteert daarom nog maar weinig tijd om een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen veilig te stellen.
Goedgekeurd
De samenvatting voor beleidsmakers van dit zesde IPCC-rapport over de gevolgen van klimaatverandering voor mens en natuur, de kwetsbaarheden en de mogelijkheden om ons aan te passen is op 28 februari 2022 goedgekeurd, na een twee weken durende virtuele vergadering door de landendelegaties van het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Hiermee is ook het onderliggende hoofdrapport aangenomen.
