De stad: magneet, roltrap en spons
Vanaf de jaren tachtig groeit de bevolking in de grote steden in Nederland. De laatste vijf jaar is er zelfs sprake van een versnelling van die groei. Meer jongeren trekken naar de steden en het vertrek van gezinnen uit de stad is afgenomen. Bij de omliggende gemeenten is het omgekeerde het geval: deze groeien nauwelijks nog. Of de sterke groei van de steden zal voortzetten is echter onzeker.
Dat blijkt uit een studie van het PBL over de verhuisstromen tussen steden en omliggende gemeenten: De stad: magneet, roltrap en spons. Bevolkingsontwikkelingen in stad en stadsgewest. Gekeken is naar zes stadsgewesten: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven en Groningen.
Meer jongeren trekken naar de stad; gezinnen trekken minder de stad uit
De stad trekt als een magneet jongeren aan: meer jongeren volgen hoger onderwijs en trekken daarvoor naar de grote stad, waar ze hun studie- en werkcarrière beginnen (het “roltrap-effect”). Meer dan vroeger blijven deze nieuwkomers ook in de stad wonen, ook als ze een gezin gaan stichten. In de jaren zestig en zeventig trokken jonge welvarende stellen en gezinnen nog massaal de stad uit om zich in omliggende gemeenten te vestigen. Tegenwoordig kiezen - vooral hoogopgeleide - stellen er vaker voor om in de stad te blijven en daar hun kinderen te krijgen. Waarschijnlijk is dat voor een deel te wijten aan de economische crisis waardoor stellen mogelijk hun verhuiswens uitstellen. De mogelijkheden om in de stad te blijven wonen zijn ook verbeterd door meer eengezinswoningen en kindvriendelijke wijken in de stad en aan de rand van de stad, zoals Leidsche Rijn in Utrecht, IJburg in Amsterdam en Ypenburg in Den Haag.
Sinds 2008 is door de economische crisis de woningbouw gestagneerd; toch is het inwonertal in de grote steden gestegen. De woningvoorraad in de grote steden lijkt als een spons te fungeren: de gemiddelde woningbezetting is toegenomen.
In de periode 2000 – 2014 groeide Utrecht met bijna 95.000 inwoners: Amsterdam kreeg er ongeveer 80.000 bij; Den Haag 70.000; Groningen en Rotterdam elk ruim 25.000 en Eindhoven bijna 20.000.
Omliggende gemeenten groeien nauwelijks en vergrijzen geleidelijk
In de omliggende gemeenten is het tegenovergestelde het geval. Nog steeds trekken veel gezinnen vanuit de stad naar deze plaatsen, maar minder dan voorheen. Vooral de voormalige groeikernen (plaatsen zoals Zoetermeer en Nieuwegein, die door de overheid begin jaren ‘70 waren aangewezen om de overloop vanuit de stad op te vangen) lijken aan populariteit in te boeten. De meeste groeikernen groeien nauwelijks nog en de bevolking zal de komende decennia vergrijzen. Ook worden deze groeikernen minder welvarend: het aandeel huishoudens met een hoger inkomen daalt al sinds de eeuwwisseling.
Onzekere groei grote steden vraagt om flexibel bouwen en regionale afstemming
Of de huidige sterke groei van de steden zal voortzetten is echter onzeker. De groei van nu kan nog decennia doorzetten, maar er zijn aanwijzingen dat die groei op langere termijn mogelijk stopt. Het aantal jongeren zal niet meer groeien en de participatie aan het hoger onderwijs bereikt zijn maximum. Wellicht komt ook het vertrek van gezinnen uit de grote stad weer op gang.
Duidelijk is wel dat er sprake is van een wederzijdse afhankelijkheid van steden en omliggende gemeenten. Het PBL pleit dan ook voor meer regionale afstemming tussen gemeenten om samen een breed palet van aantrekkelijke woonmilieus te bieden. Het is belangrijk om zich niet alleen te richten op het accommoderen van groei, maar ook op het bestrijden van overproductie of inefficiënte concurrentie binnen de stadsregio. Het vraagt om een beleid dat rekening houdt met de bevolkings- en huishoudensontwikkelingen op de langere termijn. Daarbij past een vraaggerichte woningbouwstrategie met veel ruimte voor flexibel bouwen.
Deze studie is tot stand gekomen door samenwerking van het PBL met de Universiteit van Amsterdam en de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Groningen, en Almere en de provincies Zuid-Holland en Noord-Holland.
