Green Deals: van ruimte maken naar richting geven

Wat zijn Green Deals?

Het Rijk maakt sinds 2011 gebruik van het instrument Green Deals om innovatie voor groene groei en duurzame ontwikkeling te stimuleren. De deals hebben de vorm van een convenant: de partijen gaan inspanningsverplichtingen aan voor concrete projecten rondom duurzame groene groei. Een belangrijk streven is het identificeren en wegnemen van knelpunten in regelgeving, aan elke Green Deal doet dan ook tenminste één ministerie mee. Hiermee geeft de overheid ruimte aan vernieuwing vanuit de maatschappij. De thema’s waarop deals worden afgesloten zijn water, klimaat, grondstoffen, Biobased Economy, biodiversiteit, mobiliteit, energie, voedsel en bouw. Het gaat inmiddels om meer dan 200 concrete projecten waarin maatschappelijke partijen met innovatieve ideeën aan de slag gaan (www.greendeals.nl).

Wat leveren ze op voor milieu en natuur?

Uit eerdere evaluaties is gebleken dat meestal onduidelijk blijft in hoeverre de Green Deals leiden tot positieve effecten op economie en milieu. Recent heeft het PBL daarom voor twee domeinen de potentiële milieuwinst die met Green Deals bereikt kan worden onder de loep genomen. Het gaat om deals op de thema’s ‘Circulaire Economie’ en ‘Biodiversiteit’. Dat laatste onderzoek is in samenwerking met de WUR (Alterra) uitgevoerd. Algemeen uitgangspunt voor de PBL-studies is een analysekader voor het verloop van innovaties. Vanuit een lineair perspectief doorlopen innovaties na een fase van ‘onderzoek en ontwikkeling’, de fases ‘kwartier maken’, ‘demonstreren’ en ‘opschalen’.

Monitoring milieuprestaties niet op orde

Uit de analyse komt naar voren dat de deals weliswaar bijdragen aan vernieuwing, maar dat er weinig aandacht is of de veronderstelde milieuwinst werkelijk gerealiseerd zal gaan worden. Elke deal draagt wel de belofte in zich om de economie te vergroenen, maar die is vaak niet onderbouwd. Ook ontbreekt in de afspraken de aandacht voor het opzetten en uitvoeren van monitoring van milieueffecten. Deels heeft dit te maken met de prilheid van diverse ontwikkelingen. In de beginfase van een innovatie treden effecten op economie en milieu nog niet op. Een andere reden is de moeilijkheid om praktijkdata te vergaren.

Een groot deel van de acties die partijen in de onderzochte deals uitvoeren, bevindt zich in de prille innovatie-fase van kwartier maken. Bij diverse deals maken partijen al de stap naar het demonstreren van innovaties. Een klein deel van de onderzochte deals draagt bij aan opschaling. Om kansrijke innovaties te laten doorgroeien naar de praktijk is het van belang dat er opvolging en opschaling is, waarvoor naast Green Deals ook andere instrumenten ingezet worden.