Afgeschermde woondomeinen in Nederland

Besloten wooncomplexen in Nederland steeds populairder

Aanleiding voor de studie was onder meer de vrees in kringen van beleidsmakers en vakdeskundigen dat in Nederland gated communities, naar Amerikaans voorbeeld, in opkomst zijn. Die vrees blijkt ongegrond. De onderzoekers hebben in de studie onderzocht welke soorten afgeschermde woondomeinen we in Nederland kennen, welke maatschappelijke ontwikkelingen van invloed zijn op de ontwikkeling van dergelijke woondomeinen en in hoeverre het ruimtelijk en volkshuisvestingsbeleid hierop kan inspelen. Zij doen dit aan de hand van voorbeeldgebieden met afgeschermde woondomeinen, waaronder Paleiskwartier in ’s-Hertogenbosch, Vondelparc in Utrecht en De Grote Hof in Pijnacker-Nootdorp.>

Geen hek maar groen begrenst afgeschermd woondomein in Nederland

De Nederlandse afgeschermde woondomeinen wijken in vorm af van die in het buitenland. Hier is niet zozeer sprake van ‘beveiliging door afsluiting’, als wel van ‘beslotenheid door begrenzing’. Typerend voor de Nederlandse vorm is de keuze voor zogeheten zachte randen - water, groen en niveauverschillen - en een defensieve architectuur, waardoor hekken en afgesloten poorten veelal overbodig worden. Daarnaast zijn afgeschermde woondomeinen in Nederland doorgaans kleinschaliger dan in het buitenland en herbergen ze naast het wonen weinig andere functies, zoals werk- of winkelvoorzieningen. Nederland kent verscheidene soorten afgeschermde woondomeinen, zowel in de binnensteden en aan de stadsranden als in het landelijk gebied.

Nederlander kiest besloten wooncomplex voor status, geborgenheid en overzicht

Niet alleen wijken afgeschermde woondomeinen in Nederland in ruimtelijk opzicht af van die in het buitenland, ook verschillen de maatschappelijke ontwikkelingen die hun populariteit verklaren. In veel buitenlandse voorbeelden is angst voor onveiligheid een belangrijk motief om ‘anderen’ uit het eigen woondomein te weren. In Nederland is dat niet het geval. Naast status is hier vooral de behoefte aan overzichtelijkheid, voorspelbaarheid en geborgenheid een belangrijk motief om te kiezen voor een afgeschermd woondomein. Mensen wensen een woonomgeving met een herkenbaar karakter, waarin ze een zekere mate van controle kunnen uitoefenen op hun directe woonomgeving. Binnenhoven, woonpleinen, wooneilanden en de zogeheten nieuwe kastelen voldoen hieraan.

Herkenbare identiteit kan impuls geven aan kwaliteit van leefomgeving

Woondomeinen die worden gekenmerkt door een duidelijke begrenzing en een (zelf gekozen) collectiviteit, voorzien in een behoefte. Marktpartijen, als projectontwikkelaars en bouwbedrijven, hebben de laatste jaren voortvarend ingespeeld op deze woonwensen, en een aanbod gecreëerd van afgeschermde woondomeinen. Besloten domeinen bieden woonomgevingen met een herkenbare identiteit, wat in de stedenbouw de laatste jaren niet vanzelfsprekend is. Met name in relatie met privaat eigendom en beheer van gemeenschappelijke buitenruimten kunnen dergelijke domeinen een positieve impuls geven aan de kwaliteit van de leefomgeving. Daarbij zouden het doel en het ontwerp van afscherming moeten worden afgestemd op de ligging en de stedenbouwkundige opzet van het woondomein.

Borging van publiek belang vereist afgewogen beoordeling van gemeenten

Gemeenten staan afscherming van woondomeinen toe als middel om hogere en middeninkomens te behouden voor de (binnen)stad. In het landelijk gebied kunnen gemeenten door combinaties van afscherming en openstelling, bijvoorbeeld op de nieuwe landgoederen, inspelen op de behoeften van vermogende burgers en tegelijkertijd het publiek toegang geven tot een hoogwaardige groene ruimte.

Afwegingen met betrekking tot het publieke belang en belangen van bewonerscollectieven kunnen worden gemaakt op gemeentelijk niveau. Een voortgaande groei van afgeschermde woondomeinen, zowel in aantal als in omvang, kan op den duur afbreuk doen aan de omvang en kwaliteit van de openbare ruimte, met name in nieuwbouwgebieden. Gemeenten zouden daarom meer dan nu het geval is, plannen moeten beoordelen op een schaalniveau dat hoger is dan dat van het afzonderlijke project.