Keuzes bij het bevorderen van de brede welvaart in de regio

Breed beschouwen hoe het gaat

‘Breed’ in brede welvaart betekent breed beschouwen hoe het gaat met inwoners van de regio op economisch, sociaal en fysiek vlak en met zaken waar zij om ideologische redenen waarde aan hechten. Een te eenzijdige blik kan leiden tot het over het hoofd zien van andere zaken dan hun economische positie, terwijl die ook van invloed zijn op hun welzijn.

Gevolgd door keuzes in wat van belang is

In bredewelvaartsbeleid zijn keuzes onvermijdelijk. Ten eerste zijn er keuzes nodig tussen de verschillende aspecten van brede welvaart, omdat meer brede welvaart op één aspect kan leiden tot minder brede welvaart op een ander aspect. Zo betekent een uitbreiding van de bedrijventerreinen in de regio vaak een verlies aan open ruimte. Daarnaast kan het bevorderen van het welzijn van de huidige inwoners ten koste gaan van het welzijn van toekomstige generaties en/of inwoners van andere regio’s of omgekeerd. Ook de afweging hiertussen is inherent aan het bevorderen van brede welvaart. Het maken van deze keuzes vraagt om standpuntbepaling door bestuurders over wat vooral van belang is voor de brede welvaart in hun regio en welke gevolgen van het bevorderen daarvan aanvaardbaar zijn.

Keuzes bij de aanpak

Brede welvaart bevorderen betekent niet per se dat alle aspecten van brede welvaart tegelijkertijd en in samenhang moeten worden aangepakt. De brede welvaart in de regio kan ook op één aspect achterblijven bij de gewenste situatie. Ook zijn keuzes in wat eerst te doen en wat wel en wat niet in samenhang moet worden aangepakt verstandig om de uitvoering hanteerbaar te houden en verwatering van middelen te voorkomen.

Regiospecifieke aanpak

Bij het bevorderen van brede welvaart past een regiospecifieke aanpak, omdat de brede welvaart van inwoners voor een groot deel afhangt van de omstandigheden in de regio waar ze wonen. Ook kan de waardering van de verschillende aspecten van brede welvaart regionaal verschillen. Aangezien decentrale overheden beter zicht hebben op de specifieke omstandigheden in hun regio en wat hun inwoners belangrijk vinden dan het Rijk, ligt het voor de hand dat zij het voortouw nemen bij het vaststellen van de bredewelvaartsopgave(n) en hoe deze kunnen worden aangepakt.

Samenwerking tussen aangrenzende gemeenten

Brede welvaart bevorderen vraagt vaak om samenwerking tussen aangrenzende decentrale overheden; het ruimtelijk schaalniveau waarop de omstandigheden spelen die van invloed zijn op de verschillende aspecten van brede welvaart overstijgen vaak de grenzen van individuele gemeenten. Het is echter niet vooraf te zeggen wat het meest geschikte schaalniveau is. In welk opzicht de brede welvaart moet worden bevorderd, hangt af van wie aan tafel zit om te bepalen wat de gewenste situatie is. Omdat dit een politieke keuze is en de belangen tussen decentrale overheden kunnen verschillen, kan de gewenste situatie anders uitvallen als deze wordt vastgesteld door de bestuurders van één gemeente of van meerdere gemeenten gezamenlijk. In plaats van vooraf te bepalen wie de geschikte partners zijn om brede welvaart te bevorderen, is het daarom vooral van belang om oog te houden voor mogelijke verschillen binnen het eigen (gezamenlijk) grondgebied en of de brede welvaart van inwoners in hun regio ook afhangt van de omstandigheden daarbuiten.

Rol van het Rijk

Gegeven de bestaande verdeling van bevoegdheden en financiële verhoudingen tussen bestuurslagen in Nederland, is naast inzet van decentrale overheden vaak ook inzet van het Rijk nodig bij het bevorderen van de brede welvaart in de regio. Verschillende beleidsdossiers waar brede welvaart in tot uiting komt, hebben van oudsher een sterk nationaal karakter (zoals gezondheidszorg en onderwijs). De rol van het Rijk is echter breder dan alleen bijdragen aan het oplossen van regionale opgaven. Brede welvaart betekent ook rekening houden met de gevolgen van het bevorderen van de situatie van de inwoners in de ene regio voor de inwoners in andere regio’s. Als dit soort gevolgen worden verwacht, is bovenregionale afstemming noodzakelijk. Ook daar ligt een rol voor het Rijk. Naast een beeld van de gewenste situatie op regionaal niveau is daarom ook duidelijkheid nodig over de door het Rijk gewenste brede welvaart.

Lerend en adaptief beleid

Omdat vele zaken van invloed zijn op de brede welvaart in de regio is het vaak onmogelijk om bij aanvang van beleid te overzien wat er nodig is om de brede welvaart in de gewenste richting te bevorderen. Tegelijkertijd is vanwege de urgentie van opgaven afwachten tot dit wel duidelijk is vaak niet gewenst. Het alternatief is om het beleidsproces zo in te richten dat er tussentijds vinger aan de pols wordt gehouden of de ingezette beleidsacties bijdragen aan de gewenste verandering en ruimte te creëren voor het indien nodig bijsturen van beleid op basis van de opgedane inzichten. Lerend beleid is niet vrijblijvend iets proberen of ad hoc reageren op onvoorziene zaken. Het is gericht op het systematisch opbouwen van een beter begrip van de oorzaak van de opgave en hoe deze weg te nemen en deze inzichten te benutten om de gaandeweg effectiviteit van beleid te vergroten. Dit vraagt wel om een andere focus in de verantwoording. De effectiviteit van beleid zal, vooral in de beginfase, moeten worden beoordeeld op hoeveel meer kennis is opgebouwd over hoe de opgave kan worden aangepakt in plaats van in hoeverre de gewenste situatie al is gerealiseerd.