Zeespiegel rijst, maar niet de pan uit

Opiniestuk KNMI en MNP

Hieronder staat een geactualiseerde versie van het opiniestuk met daarin een expliciete duiding van de voorlopige cijfers van de IPCC.

Het klimaat is 'hot'

Het klimaat is 'hot'. Niet alleen letterlijk met 2006 als warmste jaar in de geschiedenis maar ook figuurlijk met de film van Al Gore en het rapport van Sir Nicholas Stern. In Nederland trekt de stijging van zeespiegel de aandacht. Verschillende burgemeesters lieten er in hun nieuwjaarstoespraken geen misverstand over bestaan dat het menens is. Burgemeester Cohen van Amsterdam zette milieu, waaronder klimaatverandering, weer op de agenda. Burgemeester Opstelten van Rotterdam noemde zelfs concrete doelstellingen voor zijn stad: "een halvering van de CO₂-uitstoot in 2025. Dat is ons doel, als speerpunt van een bredere aanpak." Burgemeester Leers van Maastricht stelde: "Wetenschappelijk is vastgesteld dat de zeespiegel door de opwarming van de aarde binnen 40 jaar flink gaat stijgen. [...] Dan zou het verstandig zijn om met grote investeringsprojecten uit te wijken naar hogere gelegen landsdelen als Limburg." In december 2006 ging de Groningse Commissaris van de Koningin Alders hen al voor door te beweren: "Stel dat de meest negatieve scenario's van de versnelde zeespiegelrijzing - hoe omstreden ook - werkelijkheid worden. Dan hebben we het over tien meter stijging in honderd jaar en een meter of drie in de komende dertig jaar."

Onzekerheden

Voorspellingen over de zeespiegelrijzing zijn moeilijk, omdat men rekening moet houden met veel onzekerheden. Waardoor ontstaan deze?

• Ten eerste is er de onzekerheid in de te verwachten stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde, die in 2100 zo'n 1,5-6 graden Celsius hoger zal zijn dan in 1990. Deze forse bandbreedte komt doordat niet voorspeld kan worden hoe de uitstoot van broeikasgassen in deze eeuw zal verlopen. Ook wetenschappelijke onzekerheden over de werking van het klimaatsysteem dragen bij aan de bandbreedte.
• Bij een gegeven stijging van de temperatuur is weliswaar met redelijke zekerheid te bepalen hoe groot de zeespiegelstijging zal zijn, maar vooralsnog niet precies. De stijging is een optelsom van de uitzetting van het zeewater, en het geleidelijke smelten van gletsjers en van de ijskappen op Groenland en Antarctica. Hoe warmer het wordt, des te groter de uitzetting van het zeewater en hoe meer smeltwater van gletsjers er vrijkomt. Op basis van de bovenstaande factoren wordt de zeespiegelstijging voor deze eeuw geschat op enkele decimeters tot iets meer dan een halve meter of, zoals preciezer vermeld in de niet-definitieve versie van het rapport van het IPCC, 19 tot 58 cm.
• Maar er bestaat nog een belangrijke onzekerheid die samenhangt met een mogelijke versnelling van de afsmelting van de ijskappen van Groenland en West-Antarctica. Dit gegeven is de oorzaak van veel verwarring in de media. De ijskap van Groenland is zo groot dat de zeespiegel met zeven meter zou stijgen wanneer deze volledig zou verdwijnen. De totale West-Antarctische ijskap bevat genoeg ijs voor een wereldwijde zeespiegelstijging van nog eens zes meter. Voor hun bijdrage aan de zeespiegelstijging in de loop van deze eeuw is het echter van belang hoe snel deze ijskappen gaan smelten. De laatste jaren vertonen beide ijskappen aan de randen een sterke toename van de stroomsnelheid. Deze waarnemingen hebben een belangrijke beperking van de klimaatmodellen blootgelegd: de processen die zulke versnellingen kunnen veroorzaken ontbreken nog.

Gevolgen voor Nederland

Gezien de mogelijk grote gevolgen voor Nederland is het wel van belang deze laatste factor mee te nemen in de schattingen van de zeespiegelstijging. Daarom komt het KNMI in haar klimaatscenario's van 2006 met een hogere schatting dan het niet-definitieve IPCC-rapport. Het KNMI stelt dat er een kans van 80 procent is dat de zeespiegelstijging deze eeuw uitkomt op 35 tot 85 cm. Ter vergelijking: de vorige eeuw is de zeespiegel met 20 cm gestegen. Reconstructies van het zeeniveau voor vele duizenden jaren op basis van de groei van koraalriffen wijzen uit dat de zeespiegel met maximaal 100 tot 150 cm per eeuw is gestegen in het verleden. Hoewel zulke reconstructies geen garanties geven voor de toekomst, onderstrepen ze dat een stijging van meer dan 85 centimeter in deze eeuw mogelijk is. Een grotere stijging dan 150 centimeter lijkt uitgesloten. Dit is dus een andere boodschap dan de drie meter in de komende dertig jaar die Alders gebruikte.

Maar ook het maximum van 150 centimeter deze eeuw betekent voor Nederland al een forse opgave. Uit een verkennende analyse van het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) en WL| Delft Hydraulics komt naar voren dat Nederland een zeespiegelstijging van één meter in deze eeuw in beginsel goed aankan door het ophogen van de dijken en het opspuiten van zand langs de kust. Bij een stijging van 1,5 meter, wordt de afvoer van onze rivieren een groot probleem. Bij nog verder gaande stijging in de volgende eeuw zullen in West-Nederland moeilijk beheersbare problemen ontstaan door het stijgende grondwater onder druk van de hogere zeespiegel.

Is de angst terecht?

Hebben de hoogwaardigheidsbekleders zich bang laten maken en de burgers onnodig schrik aangejaagd? Nee, afgezien van wat overdrijving zijn hun zorgen over het klimaat en de zeespiegel zeker verdedigbaar en dus ook een plan om de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen.

Gegeven de grote onzekerheden lijkt het niet nodig ons nú al voor te bereiden op een stijging van meer dan 1,5 meter deze eeuw. Maar voorbereiden op 85 cm of meer is zeker verstandig en zal wereldwijd omvangrijke aanpassingsmaatregelen noodzakelijk maken - al was het maar omdat na het jaar 2100 de zeespiegel verder zal stijgen.

Meer informatie:

• naar de IPCC website
• naar de MNP recensie van de film "An inconvenient truth"
• naar de HM Treasury site met het rapport van Sir Nicholas Stern
• naar het klimaatportaal van het Platform Communication on Climate Change (PCCC)