Andere rol overheid nodig bij verduurzaming productketens?

Duurzaam geproduceerde goederen worden steeds populairder. Het aandeel van duurzame koffie en hout op de Nederlandse markt nadert de 50%. Met certificeringsystemen die de claim “duurzaam” waarborgen worden aan producenten in ontwikkelingslanden eisen gesteld op het gebied van milieu en sociaal-ethische aspecten. Marktpartijen en maatschappelijke organisaties spelen een belangrijke rol in het ontwikkelen, beheren en implementeren van deze systemen. De overheid heeft bij deze ontwikkelingen een begeleidende rol vanuit de zijlijn gespeeld. De Nederlandse overheid ziet verduurzaming van productketens namelijk als een verantwoordelijkheid van de maatschappelijke partners (bedrijfsleven, burgers en belangenorganisaties).

Tekortkomingen in de markt, zoals verwarring voor consumenten en producenten, en een mogelijke afvlakking van de vraag naar duurzame producten, maken reflectie op die rol nodig. In de analyse ‘Roles of Governments in Multi-Actor Sustainable Supply Chain Governance Systems and the effectiveness of their interventions’ worden door PBL en het Copernicus Instituut alternatieven voor de overheidsrol aangedragen die het marktaandeel kunnen vergroten, namelijk het sterker reguleren van duurzame producten, of juist het verder stimuleren van zelfregulering door het bedrijfsleven.

Stimuleren duurzaam geproduceerde goederen

De laatste tien jaar was er een sterke groei van het aantal private certificeringsystemen voor duurzaam geproduceerde producten. Deze komen via mondiale handelsketens op de Nederlandse en Europese markt. De certificeringsystemen zijn ontwikkeld om eisen te stellen aan de productieomstandigheden in de eerste stappen van de handelsketen. Dat kan zowel om milieuaspecten gaan als om zaken op het vlak van arbeidsomstandigheden en inkomen. Deze ontwikkeling is in lijn met het overheidsbeleid waarin gestreefd wordt om productketens te verduurzamen, zodat de negatieve effecten van productie verminderd worden (Beleidsprogramma Biodiversiteit 2008-2011). Maar het zijn de marktpartijen en maatschappelijke organisaties die een belangrijke rol spelen in het ontwikkelen, beheren en implementeren van deze certificeringssystemen.

Bij deze zelfregulering door marktpartijen constateerden PBL en het Copernicus Instituut een aantal tekortkomingen. De belangrijkste daarvan zijn: verwarring voor consumenten en producenten door verschillende keurmerken; verschil in transparantie over bedrijfsprestaties; onvoldoende monitoring van effecten in de markt en kans op afvlakking van de vraag naar duurzame producten. Dit roept vragen op over de effectiviteit van vrijwillige certificeringsystemen, en over wat de meeste passende rol is voor (nationale) overheden bij het verduurzamen van productketens. PBL en het Copernicus Instituut presenteren drie strategieën voor nieuw beleid, die kunnen helpen bij het oplossen van de tekortkomingen:

Terug naar een sterkere overheid,
Versterken van zelfregulering,
of een tussenweg: Optimaliseren van de markt.

Bij de eerste strategie past meer regelgeving voor importeurs (zoals bindende minimumeisen, of zelfs het verbieden van niet-gecertificeerde producten). Bij de tweede strategie hoort het aangeven van de spelregels voor de markt, en het faciliteren van eerlijke concurrentie tussen systemen (bijvoorbeeld het toezien op claims, en het stimuleren van transparantie over resultaten van concurrerende systemen).

Deze studie is een het resultaat van samenwerking van het PBL met het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht).