Blog - Het landschap is van ons allemaal

In het briefadvies ligt de nadruk op het gebouwde erfgoed, maar een dergelijke redenering geldt evenzeer voor het landschap. Het Nederlandse landschap staat immers onder druk, vanwege verschillende claims op de beperkte ruimte.

Ten eerste betekent een voorspelde groei van zo’n 800.000 huishoudens tot 2040 een navenante vraag naar nieuwe woningen. Ondanks imposante verdichtingsambities van bijvoorbeeld Amsterdam en Den Haag kunnen deze slechts ten dele binnen bestaand bebouwd gebied worden gerealiseerd.

Ten tweede leidt de opwarming van het klimaat tot nieuwe claims op de ruimte, bijvoorbeeld voor zonneakkers en windparken, al kunnen die laatsten voor een groot deel op de Noordzee worden gerealiseerd. De klimaatopwarming dwingt ons ook om op andere manieren tot CO₂-reductie te komen, zoals een verduurzaming van de landbouw, een vernatting van onze veenweidegebieden  en een aanpassing van ons (ruimtelijk) gedrag.

Ten slotte noodzaakt de achteruitgang van de biodiversiteit ons (onder andere) om ruimte te maken voor nieuwe natuurgebieden.

Goede dialoog

Dit alles heeft onontkoombare gevolgen voor het ons vertrouwde landschap. Op sommige plekken zullen die veranderingen radicaal zijn; denk aan nieuwe windparken. Dat dwingt ons tot collectieve bewustwording (wegkijken kan niet meer) en tot het realiseren van draagvlak onder en stimuleren van burgerbetrokkenheid. Die zien zich immers gesteld voor veranderingen in hun fysieke omgeving en aanpassingen van hun dagelijkse gedrag. Meedenken, meepraten en meedoen is noodzakelijk.

Dit is echter niet eenvoudig. Het beschermen van het landschap als collectieve waarde, én het vernieuwen en aanpassen daarvan aan de dwingende duurzaamheidseisen van onze kinderen en kleinkinderen stuit soms op individuele kortetermijnbelangen, ingesleten gedrag en soms hardnekkige weerstanden. Dat vereist een goede dialoog tussen overheid (Rijk, provincies, gemeenten) en burgers om tot geaccepteerde keuzes te komen. De nieuwe Omgevingswet kan dit faciliteren. Daarbij kan het zoeken naar combinaties van functies (waterberging én natuur; windmolens in bossen; wonen op het water, etc.) zinnig en profijtelijk zijn. Techniek en kennis vormen hier niet de beperking. Die zit hem in regelgeving en keuzes van betrokkenen. Wel zullen we ervoor moeten zorgen dat economisch zwakkere functies, zoals natuur, in de afwegingen niet telkens het onderspit delven.

Collectieve identiteit

Er is evenwel geen reden tot pessimisme. Zo heeft de klimaatverandering ons ook genoodzaakt meer ruimte te maken voor de afvoer en berging van rivierwater. Het Rijksprogramma Ruimte voor de rivier is inmiddels bijna afgerond en geldt zowel wat het proces betreft (lokale belanghebbenden werden expliciet in de besluitvorming betrokken) als wat het resultaat betreft (een veiliger land én een mooier en landschap, met meer ruimte voor natuur en recreatie) als zeer succesvol.

Zoals gezegd, wegkijken kan niet meer. Daarvoor zijn de opgaven te groot. Vooruitkijken zal misschien gepaard gaan met ‘landschapspijn’, maar Nederland is al eeuwenlang van aanzicht veranderd. En die soms radicaal nieuwe landschappen als de veenontginningen, de droogmakerijen, de Flevopolders, de Deltawerken, ja zelfs de Vinexwijken, hebben telkens bijgedragen aan onze collectieve Nederlandse identiteit. Hier lijkt bovendien een logische verbinding te liggen – een window of opportunity – tussen conservatieve waarden als rentmeesterschap, collectieve identiteit en meer progressieve duurzaamheidsdoelen. Het landschap is van ons allemaal. Ons poldermodel kan dat onderstrepen.