Lessen uit mondiale milieuverkenningen

Concurrentie om land is een nieuw thema voor internationaal beleid, dat uit de verkenningen naar voren komt. De verkenningen concluderen dat veel oplossingen bekend zijn en dat mogelijke maatregelen in beginsel betaalbaar zijn. Dit rapport analyseert twee belangrijke mondiale aandachtsgebieden: ‘landbouw, voedsel en biodiversiteit’ en ‘energie, klimaat en luchtverontreiniging’. Internationale samenwerking is nodig om deze duurzaamheidsproblemen op te lossen, maar komt slechts moeizaam tot stand. Dat lukt alleen door overeenstemming te bereiken over doelen en verdeling van de kosten en baten. Op basis van een analyse van de verkenningen concludeert dit rapport dat Nederland en Europa daarbij vooral kunnen inzetten op het vormen van internationale coalities, versterking van de bestuursstructuren voor duurzame ontwikkeling, de verduurzaming van productie- en consumptieketens en het versterken van samenhang in beleid. Dit rapport trekt lessen uit vier mondiale verkenningen op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling die in 2007-2008 verschenen. Het PBL heeft een belangrijke rol gehad bij het tot stand komen van deze verkenningen.

Vier mondiale verkenningen geven een eensluidend beeld van de grote wereldwijde uitdagingen voor duurzame ontwikkeling

Nooit eerder zijn er zoveel mondiale verkenningen op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling gepubliceerd als in het afgelopen jaar. Dit rapport geeft de PBL-visie op de vier mondiale verkenningen op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling die in het afgelopen jaar (2007-2008) verschenen:

• Global Environment Outlook. Environment for Development, gepubliceerd door het Milieuprogramma van de VN (UNEP, 2007).
• Climate Change 2007. Fourth Assessment Report, gepubliceerd door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, 2007a,b,c,d).
• Environmental Outlook to 2030, gepubliceerd door de OESO (OECD, 2008).
• International Assessment of Agricultural Science and Technology for Development (IAASTD), ondersteund door onder andere de Wereld Voedsel Organisatie (FAO), de VN Ontwikkelings- en Milieuprogramma’s (UNDP en UNEP) en de Wereldbank (IAASTD, 2008).

Het PBL had bij elk van deze verkenningen een belangrijke rol. In het rapport “Lessen uit mondiale milieuverkenningen” benoemt het PBL de belangrijkste punten voor het beleid van Nederland en van de EU. Uit de meer dan 5000 pagina’s verkenningen worden twee aandachtsgebieden centraal gesteld: land (landbouw, voedsel en biodiversiteit) en energie (energievoorziening, klimaat en luchtverontreiniging).

Eensluidend beeld van mondiale uitdagingen

De vier verkenningen hebben heel verschillende invalshoeken maar geven toch een opmerkelijk eensluidend beeld van de mondiale uitdagingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Vóór 2015 lukt het niet om honger en armoede in alle landen te halveren (de VN Millenniumdoelstelling). Het tempo waarin natuur verloren gaat wordt vóór 2010 niet omgebogen (is het doel zoals overeengekomen in de Biodiversiteitsconventie) en klimaatverandering blijft niet binnen veilige grenzen (het UNFCC Klimaatdoel). Snelle actie is nodig om die doelen dichterbij te brengen. Cruciaal is ervoor te zorgen dat de wereld op een andere manier omgaat met land en energie.

In de verkenningen wordt herhaald dat veel oplossingen in principe bekend zijn en maatregelen in beginsel betaalbaar. Uit alle vier de verkenningen komt naar voren dat de grootste uitdaging is het vinden van de economische en politieke mechanismen om benodigde mondiale samenwerking voor elkaar te krijgen. Essentieel zijn allianties met de nieuwe grote spelers in de wereldeconomie: Brazilië, Rusland, India en China.

Landbouw, voedsel en biodiversiteit

De concurrentie om land is een nieuw thema dat door drie van de vier verkenningen wordt benadrukt. De klimaatverkenning stelt dit niet uitdrukkelijk aan de orde. In de vraag naar land komen samen: de zorg om voldoende, betaalbaar voedsel, dieetveranderingen (steeds meer eten van vlees), het behoud van biodiversiteit en toenemend ruimtebeslag door uitbreidende steden en infrastructuur. Omdat verder verlies van biodiversiteit onontkoombaar lijkt, zullen er na 2010 nieuwe doelen en prioriteiten moeten worden gesteld: welke natuur wil men echt behouden en dus beschermen? Voor de overige gebieden is de vraag of land op een extensieve wijze moet worden gebruikt, of is het beter om een meer intensieve landbouw te bevorderen die ruimte overlaat voor natuur? In de verkenningen wordt gesproken over een compactere en duurzame landbouw, maar vooral als technisch potentieel. Hoe zo iets door beleid kan worden bevorderd, wordt niet echt duidelijk. In het internationaal beleid worden landgebruikseffecten niet in de afwegingen meegenomen. Door de toenemende concurrentie om land lijkt dit wel van belang. Welke beleidsinstrumenten en internationale afspraken bij deze oplossingsrichtingen horen, is in de verkenningen nog weinig uitgewerkt.

Energie, klimaat en luchtverontreiniging

Energie en klimaat zijn belangrijke thema’s in de verkenningen. Belangrijk is dat beleid voor een duurzame energievoorziening wordt gevoerd door een combinatie van maatregelen om de armen wereldwijd toegang te geven tot moderne energiediensten, om de energievoorziening zeker te stellen en om klimaatverandering en luchtverontreiniging tegen te gaan. In de vier verkenningen wordt, hoewel toegang tot energie relatief weinig aandacht krijgt, eensgezind geconcludeerd dat de wereld niet op koers ligt naar een duurzame energievoorziening. De verkenningen laten zien dat er een mix van bestaande technologieën en maatregelen beschikbaar is om de emissies van broeikasgassen te verminderen. Het is duidelijk dat de uitstoot van broeikasgassen ook na 2020 wereldwijd drastisch zal moeten worden verminderd om het 2°C doel van de EU binnen bereik te houden. Dat vraagt om een internationale brede coalitie en om tijdige investeringen in technologie. Het grootschalig inzetten op biobrandstoffen brengt een risico mee, namelijk dat deze oplossing afwentelt op andere doelen, zoals voedselvoorziening en biodiversiteitsbehoud. Met bestaande technologie is het goed mogelijk om in ontwikkelingslanden een duurzame energievoorziening te realiseren.

Duurzaamheidsbeleid vraagt mondiale coalities

Effectief duurzaamheidsbeleid vereist allereerst dat samenleving en politiek bewust worden van de gesignaleerde problemen rondom ontwikkeling, voedsel, energie en milieu en natuur. Vooral, zo geven de verkenningen aan, dient te worden erkend dat deze problemen dringend om een oplossing vragen. Wil het beleid de gestelde doelen halen dan is het nodig het beleid aan te scherpen en vooral om dit consequent uit te voeren. Belangrijkste uitdaging blijft echter het realiseren van wereldwijde coalities voor de aanpak van mondiale duurzaamheidsproblemen. Juist op het punt van het ontwikkelen van (nieuw) internationaal beleid geven de verkenningen nog weinig concrete antwoorden. Hoewel dit niet in detail is uitgewerkt, kan op basis van de verkenningen wel geconcludeerd worden dat Nederland en Europa vooral kunnen inzetten op wereldwijde samenwerking om overeenstemming te bereiken over de doelen en verdeling van de kosten en baten van beleid, versterking van de internationale bestuursstructuren voor duurzame ontwikkeling, verduurzaming van internationale productie en consumptieketens en het versterken van de samenhang in beleid om problemen in de toekomst en buiten Europa te voorkomen.

Meer informatie

Overzicht publicaties

• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), The AR4 Synthesis Report (2007a)
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC),Working Group I Report "The Physical Science Basis" (2007b)
• United Nations Environment Programme (UNEP), Global Environment Outlook IV (2007)
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Environmental Outlook to 2030 (2008)
• International Assessment of Agricultural Science and Technology for Development (2008)

PBL publicaties

• OECD Environmental Outlook to 2030
• Global Environment Outlook - GEO-4 - Milieu voor ontwikkeling
• Achtergrond bij de OESO Milieuverkenning tot 2030. Overzichten, details en methoden van modelmatige analyses
• International Assessment of Agricultural Science and Technology
• Nederland en een duurzame wereld. Armoede, klimaat en biodiversiteit. Tweede Duurzaamheidsverkenning
• Het IPCC-rapport en de betekenis voor Nederland