Mineralen beter geregeld. Evaluatie van de werking van de meststoffenwet 1998-2003.

MINAS effectief voor milieu, maar doelen niet bereikt

Dankzij het mestbeleid, met centraal daarin het Mineralenaangiftesysteem (MINAS), zijn de hoge concentraties van nitraat in grondwater aanzienlijk gedaald. In uitspoelingsgevoelige gronden waren de concentraties tot 2002 boven de Europese doelstelling van 50 mg/l. Om dat doel te bereiken zal de bodembelasting met stikstof nog aanzienlijk moeten dalen tot 80 kg per hectare. Hoewel de landbouw de bodembelasting met fosfaat vanaf 1997 met 30% omlaag heeft gebracht, gaat de ophoping van fosfaat in de bodem nog steeds door. Hierdoor is de fosfaatbelasting van sloten en beken niet afgenomen. Ervaringen met effectgerichte maatregelen zoals bijvoorbeeld bufferstroken, zuivering en baggeren zijn onvoldoende om de huidige effecten van eutrofiëring kosteneffectief te bestrijden.

Combinatie van MINAS, MAO en Dierrechten ontoereikend

De MINAS-beleidsdoelen, zijn weliswaar in hoge mate bereikt, maar het mineralenverlies naar het milieu bleef desondanks te groot. Dit was vooral het gevolg van de beleidsmatige invulling van MINAS. De verliesnormen en forfaits waren te ruim en niet alle aanvoerposten zijn meegenomen. Het Europese Hof heeft zich in oktober 2003 tegen MINAS uitgesproken. Het stelsel van MAO’s (Mestafzet-overeenkomsten) heeft geen effect gehad op de mestproductie, omdat de mestafzetruimte bij de toenmalige verliesnormen groter was dan de hoeveelheid af te zetten mest. Het stelsel van Dierrechten was wel effectief omdat de grotere en vitale intensieve veehouderijbedrijven hun mestproductie hierdoor niet konden laten groeien. Inmiddels heeft het kabinet besloten om MAO in 2005 en MINAS in 2006 af te schaffen.

Nieuw mestbeleid nodig om milieudoelstellingen te halen

Nederland zal in 2008, wanneer het derde Actieprogramma voor implementatie van de Europese Nitraatrichtlijn afloopt, het nitraatprobleem moeten hebben opgelost. Daarmee zal Nederland tevens de kans op behoud van de verruiming van het gebruik van dierlijke mest op grasland (derogatie) vergroten. Verder is het vanwege de Europese Kaderrichtlijn Water essentieel dat de ophoping van fosfaat in de landbouwbodems wordt beëindigd. Nederland gaat in 2006 onder druk van de EU over op een ander mestbeleid. Hierbij wordt niet meer uitgegaan van de uiteindelijke verliezen naar het milieu (verliesnormen-output kant), maar van de op het land te brengen hoeveelheid dierlijke mest en kunstmest (gebruiksnormen-input kant). In een dergelijk stelsel neemt de speelruimte voor boeren af.

Eerste inschatting gevolgen voor nieuw mestbeleid

Doorrekening van een beleidsvariant met een gebruiksnorm van 105 kg/ha fosfaat op grasland en 85 kg/ha op bouwland, en gebruiksnormen voor stikstof van 170 kg/ha op bouwland en 250 kg/ha op grasland, laat zien dat in 2030 op nog ongeveer 20% van het landbouwareaal, de uitspoelingsgevoelige gronden, niet wordt voldaan aan de 50 mg/l nitraatdoelstelling. Verder brengen deze varianten de fosfaatophoping niet tot stilstand en ontstaat er een landelijk mestoverschot van 4-14 miljoen kg fosfaat; de onzekerheden blijven daarbij groot. Zeker is dat in een gebruiksnormstelsel de melkveehouders meer mest moeten afvoeren. Hierdoor zullen de mesttransporten toenemen en de kosten voor mestafzet door de economisch minder sterke intensieve veehouderij toenemen. Het is dus vooralsnog onzeker of met de huidige gebruiks-normvarianten de sinds 1998 ingezette verbetering van de milieukwaliteit voldoende kan worden doorgezet.