Stikstof- en natuuraanpak in Nederland: feiten, cijfers en consequenties voor de uitvoering van beleid

Sinds het uitbreken van de "stikstofcrisis" in 2019 zijn in Nederland ambitieuze beleidsdoelen gesteld en tientallen miljarden gereserveerd om, zo laat deze bijdrage zien, diepgewortelde problemen in één decennium "op te lossen". Eerst voor stikstof, maar ook voor natuur, klimaat en water. Nu de beleidsstrategie is geschetst zullen de komende jaren concrete maatregelen en instrumenten verder moeten worden uitgewerkt en uitgevoerd. De verwachtingen van die aanpak zijn hooggespannen. De aandacht voor de uitvoering is vooralsnog beperkt en richt zich meestal op individuele maatregelen. In deze bijdrage worden de uitvoeringsaspecten centraal gezet. Eerder wees Herman Tjeenk Willink op de problemen die ontstaan "zolang de politiek de uitvoerende diensten als machines blijft beschouwen die aan en uit kunnen worden gezet en na elk incident sneller gaan draaien". In het hoofdstuk bespreken de auteurs in hoeverre daarvan sprake is bij de Nederlandse stikstofaanpak en welke risico's daar in schuilen. Ze bespreken verder of er alternatieven zijn om die risico's te verkleinen.

Schaalsprong gevraagd, maar instrumenten nog sterk in ontwikkeling

Door de toepassing van nieuwe technieken realiseerde de landbouw grote emissiereducties – zelfs bij een groeiende productie. Maar die emissiereductie stagneerde het afgelopen decennium. De grote opgaven in het landelijk gebied vragen fundamentele hervormingen die zullen raken aan de aard en omvang van de landbouw. Tegelijkertijd werden de afgelopen decennia veel ambities, instrumenten en organisaties afgebouwd die richting kunnen geven aan natuur- en landbouwontwikkelingen. De huidige beleidsstrategie leunt op relatief nieuwe instrumenten, zoals het uitkopen van veehouderijen, het afwaarderen en extensiveren van landbouwgrond, nieuwe staltechnieken en gebiedsprocessen. Deze instrumenten bestaan wel, maar zullen op veel grotere schaal dan voorheen moeten worden uitgerold, terwijl beleidspilots pas in de opstartfase zijn en technieken nog ontwikkeld moeten worden.

Een gerichte en gefaseerde aanpak als alternatief

Bij grote politieke druk en onrealistische verwachtingen over doorlooptijd, implementatie en doelbereik ontstaan risico’s zoals ondoelmatige bestedingen, vastlopende uitvoering en weinig effectief natuurherstel in gebieden waar dat het hardst nodig is. In deze bijdrage betogen de auteurs dat een gefaseerde en gebiedsgerichte aanpak meer perspectief kan bieden. Beginnen nabij natuurgebieden die dat het hardst nodig hebben en waarvan duidelijk is hoe verschillende knelpunten gelijktijdig kunnen worden aangepakt kan de uitvoering gerichter maken. Natuurherstel zal dan meer profiteren dan van een grootschalige en eenzijdige stikstofaanpak.