Voorwaarden voor vergroening van de economie in Nederland

Vergroening van de economie mondiale uitdaging

De blijvende beschikbaarheid van de goederen en diensten, die door de natuur worden geleverd, is een belangrijke voorwaarde voor een economische groei die op lange termijn houdbaar is. Terwijl de wereldbevolking toeneemt van 7 naar 9 miljard mensen, verviervoudigt de omvang van de wereldeconomie in de komende veertig jaar. Dit brengt een sterk toenemende vraag naar energie, voedsel, water en materialen met zich mee. Door die toenemende vraag in combinatie met de versnelde klimaatverandering en voortgaand biodiversiteitsverlies, lopen we mondiaal gezien grote risico’s. De grenzen van de draagkracht van de aarde komen in zicht. De uitdaging is daarom de benodigde groei te ‘vergroenen’ tot een groei die efficiënter gebruik maakt van natuurlijke hulpbronnen en milieu en natuur minder aantast.

Nederland heeft belang bij vergroening van de economie

De Nederlandse economie is sterk afhankelijk van de import van energie en andere natuurlijke hulpbronnen. Door het verbeteren van de efficiëntie in het gebruik van energie en andere materialen kan de weerbaarheid van de Nederlandse economie toenemen. Bedrijven worden dan minder gevoelig voor prijsstijgingen. Tegelijkertijd leidt vergroening van de economie tot een schoner milieu. Zo is schonere lucht een belangrijk voordeel voor de samenleving, omdat er minder gezondheidsverlies optreedt. Dat vertaalt zich in minder ziekteverzuim en minder arbeidsverlies.

Voorwaarden voor vergroening

Groene groei komt niet vanzelf tot stand en is niet te realiseren met één druk op de knop. Wat zijn enkele belangrijke randvoorwaarden om vergroening van de economie in Nederland te realiseren?

• Door verdere vergroening van het belastingstelsel komen de verborgen milieukosten beter in de prijzen tot uitdrukking. Daardoor wordt investeren in schone en efficiënte technologie aantrekkelijker en verspilling en vervuiling juist duurder. Dit kan bijvoorbeeld door de invoer van een kilometerheffing voor vrachtverkeer in Nederland, vergelijkbaar met het Duitse systeem (LKW MAUT) of door in Europees verband in te zetten op een belasting op grondstoffen met grote milieueffecten, zoals veevoer.
• Afschaffen van milieuschadelijke subsidies kan de Nederlandse schatkist een bedrag tot 10 miljard euro opleveren en leidt tot vermindering van milieudruk. Voorbeelden zijn de lage of ontbrekende accijnzen op brandstoffen voor de luchtvaart en scheepvaart en de fiscale vrijstelling voor woon-werkverkeer. Afschaffing van zo’n voordeel vergt een politieke afweging van alle consequenties. Bij de luchtvaart en scheepvaart is een internationale aanpak noodzakelijk.
• Met dynamische normstelling kunnen eisen aan schone technologie in de tijd worden aangescherpt en worden innovatieve bedrijven beloond met een kostenvoordeel. Duidelijke afspraken over emissienormen dragen bij aan innovaties en de verspreiding daarvan.
• Duurzame innovatie leidt tot nieuwe mogelijkheden om energie en materialen efficiënter te benutten, en helpt om reeds bestaande efficiënte technieken massaal in te zetten. De overheid kan op verschillende manieren milieusparende innovaties stimuleren, onder andere met subsidies en belastingvoordelen en door op te treden als ‘launching customer’. Bij dit laatste zou meer dan thans, rekening kunnen worden gehouden met de kosten en baten gedurende de gehele levensduur.
• Groene groei vraagt ook om het beter benutten van de energie in de samenleving. Belangrijk is dat de overheid zich committeert aan groene groei en daarmee duidelijkheid geeft voor ondernemers en financiers. Green Deals zijn een mooi voorbeeld van gericht werken aan het oplossen van concrete belemmeringen in de praktijk. Het verder ontwikkelen en verbreden van de Green Deals van energie naar andere materialen en voedsel lijkt zinvol.
• Het op een andere manier meten van vooruitgang vormt een grote uitdaging. Voor groene groei vergt dit een beperkte set hoofdindicatoren voor de politiek. Hierbij zijn zowel relatieve als absolute ‘ecologische’ indicatoren nodig zijn en daarnaast een of twee indicatoren die aangeven in welke mate groene activiteiten in omvang groeien.

Kansen en dilemma’s

De komende decennia zijn schone technologieën mondiale groeimarkten. Groene groei biedt dan ook kansen voor Nederlandse bedrijven. In het topsectorenbeleid zou kunnen worden gevraagd concreet aan te geven op welke wijze ze bijdragen aan de vergroening van de Nederlandse economie. Vergroening van de economie vergt de komende jaren forse investeringen en vragen om een lange termijn blik. Ervaringen uit het verleden met afvalpreventie en energiebesparing leren dat ‘win-win’ mogelijk is, maar niet onbeperkt. In de praktijk zal ook sprake zijn van afruilen tussen nu investeren en positieve effecten op de langere termijn voor bijvoorbeeld klimaatverandering en biodiversiteit. Beleid dat groene groei bevordert, kan korte- en langetermijnbelangen dichter bij elkaar brengen.

Vergroening als gemeenschappelijk belang

Vergroening van de economie kan bedrijven, burgers en overheden richting geven, verbinden en inspireren. Bedrijven en overheid hebben elkaar nodig om stappen richting vergroening van de economie te zetten en om in te spelen op de kansen die dit biedt.