Inventarisatie provinciale maatregelen landelijk gebied gefinancierd uit het transitiefonds

In November 2022 ontvingen de provincies van het Rijk 0,5 miljard euro voor zogeheten versnellingsmaatregelen. In juni 2024 volgde 1,5 miljard euro voor koploperprojecten. Dat geld uit het inmiddels geschrapte Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur zetten de provincies de komende jaren in om via concrete maatregelen bij te dragen aan de opgaven voor natuur, stikstof, klimaat en water. In dit rapport is in beeld gebracht voor welk type maatregelen de provincies budget ontvangen en welke voorwaarden daaraan verbonden zijn. Provincies moeten het geld binnen ongeveer drie jaar uitgeven. Daarbij mogen ze binnen hun maatregelpakketten verschuivingen doen, mits daarmee dezelfde doelen worden bereikt en het budget niet overschreden wordt.

Ruim de helft van de middelen voor maatregelen door boeren

Ruim de helft van de middelen is bestemd voor landbouwmaatregelen die direct raken aan beslissingen door boeren. Er komen provinciale subsidies voor de meeste ontwikkelpaden: doorontwikkeling via verbeterde techniek- en management (22 procent), extensivering en agrarisch natuurbeheer (17 procent) en stoppen (14 procent). Circa 40 procent van het budget is voor het verbeteren van de natuurkwaliteit van natuurgebieden, bossen, landschapselementen zoals hagen en natuurlijke oevers (‘groen-blauwe dooradering’), veenweiden en waterlopen.

Flinke verschillen tussen de provincies qua budget en type maatregelen

Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de provinciale budgetten. De provincies met relatief veel vee en stikstofgevoelige natuur of veenweidegebieden ontvangen over het algemeen het meest. Daarnaast verschilt het type maatregelen waarvoor de provincies geld ontvangen. Zo ontstaan tussen de provincies flinke verschillen in de budgettaire mogelijkheden voor maatregelen die zij eigenlijk allemaal zeggen te willen nemen. In het stelsel van verschillende eigen provinciale regelingen schuilen doelmatigheidsrisico’s, maar er ontstaan ook flinke verschillen in de subsidiemogelijkheden voor boeren. Coherentie en afstemming tussen de verschillende regelingen is noodzakelijk voor doelmatig en rechtvaardig beleid.

Besteding van budgetten is de komende jaren een grote uitdaging voor overheden

De budgetten zijn uitgekeerd met het idee dat er al binnen enkele jaren maatregelen zijn uitgevoerd met effecten op landbouwemissies of de natuur. De aanpak diende te ‘versnellen’. De effectieve besteding van de budgetten zal de komende jaren een forse uitdaging voor de decentrale overheden zijn. Allereerst blijkt dat van de in november 2022 beschikbaar gestelde budgetten voor versnellingsmaatregelen iets minder dan 10 procent besteed is. In de restende helft van de beschikbare tijd zal de resterende 90 procent van het budget moeten worden besteed, hoewel provincies gebruik kunnen maken van de mogelijkheden in de regeling om meer tijd – tot vier jaar – te nemen voor de besteding. Ten tweede zijn veel maatregelen voor de koploperprojecten (juni 2024) nog in ontwikkeling. Ten slotte zullen de provincies via andere subsidiestromen van het Rijk ook maatregelen van hetzelfde type moeten uitvoeren. Het gaat hierbij om subsidies om PAS-melders te legaliseren, voor het Programma Natuur en voor het provinciale deel van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.