Het Drieruimtenmodel

Bij het maken van ruimtelijk beleid zijn professionals betrokken met heel verschillende achtergronden. In discussies en beleidsdocumenten wordt – vaak impliciet – uitgegaan van een bepaalde invalshoek op ruimtelijke kwaliteit. Bovendien wordt de stem van de burger steeds belangrijker in planvorming, en deze brengt kwaliteit anders onder woorden dan beleidsmakers en experts.

Het Drieruimtenmodel gaat ervan uit dat er verschillende manieren zijn waarop de ruimte in discussies over beleid wordt gezien. Voor de gebruikers van het gebied is dat heel concreet: zij ervaren een plek in hun dagelijkse leven. De beleidsmaker heeft te maken met de voorstelling van de ruimte in beleid en planvorming, een veel formelere voorstelling. Tot slot heb je ook te maken met de fysieke kenmerken ter plekke, wat nog weer een andere voorstelling van de ruimte oplevert. 

Elke manier van kijken leidt tot andere accenten in wat belangrijk gevonden wordt voor ruimtelijke kwaliteit. Als professionals zich in ruimtelijke ordeningsprocessen beter bewust zijn van de eigen manier van kijken, kunnen ze transparante keuzes maken in het beleid. Daarnaast kan het kader helpen om een ‘ruimtelijk verhaal’ te formuleren dat doorlopend richting geeft aan keuzes tijdens het planproces. In deze studie werkt het PBL dit model verder uit.

Het Drieruimtenmodel benoemt de drie betrokken soorten ruimten als volgt: 

1. gedachte ruimte: de formele voorstellingen van de ruimte, bijvoorbeeld in plandocumenten
2. fysieke ruimte: de concrete fysieke kenmerken van een gebied ter plekke
3. geleefde ruimte: de leefwereld van concrete en diverse gebruikers.

De verschillende invalshoeken op ruimtelijke kwaliteit worden in deze studie geïllustreerd in de analyse van de regionale energiestrategieëen 1.0 uit 2021.

Dit rapport is een eerste bouwsteen van een groter pakket. Naast dit achtergrondrapport werken we aan een korte versie gericht op de mensen van de praktijk: beleidsmakers, bestuurders, adviseurs en anderen betrokken in ruimtelijke gebiedsprocessen. Ook zal het Drieruimtenmodel worden toegepast in de analyse van beleidsdocumenten in andere ruimtelijke dossiers, zoals de verstedelijkingsstrategieën.