Voedselzekerheid in Afrika: een verkennende studie

De landbouwsector in Sub-Sahara Afrika heeft voldoende potentieel om voedselzekerheid in de regio te bereiken. Specifiek beleid is nodig om de natuurlijke hulpbronnen bodem en voedingsstoffen te beheren, om economische groei ten goede te doen komen aan de armen, en om honger en ondervoeding te verlichten. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) analyseert de natuurlijke en sociaaleconomische trends en zoekt naar haalbare beleidsopties op nationaal en internationaal niveau.

In Sub-Sahara Afrika zal de vraag naar voedsel verviervoudigen

In de laatste twintig jaar is het aantal mensen in Sub-Sahara Afrika dat lijdt aan ondervoeding gestegen met 41 procent: van 169 miljoen mensen in 1990 tot 239 miljoen mensen in 2010. Als gevolg van groei van bevolking en inkomen zal de vraag naar voedsel in 2050 vier maal zo groot zijn als in 2000. Hiermee is in Afrika de stijging van de vraag naar voedsel veel groter dan in de rest van de wereld. De bevolkingsomvang zal toenemen van het huidige aantal van 0,8 miljard tot 1,7 miljard mensen in 2050. Deze bevolkingsgroei in combinatie met een verwachte economische groei van vijf procent per jaar in de periode van 2010 tot 2050 leidt tot een sterke stijging van de vraag naar voedsel.

Er is voldoende potentieel in Sub-Sahara Afrika om de voedselproductie uit te breiden

Met name in Oost- en Zuid-Afrika is er ruimte om het landbouwareaal uit te breiden. In West-Afrika is er minder ruimte. In deze regio zal extra aandacht gegeven moeten worden aan verbetering van gewasopbrengsten.

Het millenniumdoel voor vermindering van ondervoeding vraagt meer inspanning

In het geschetst scenario neemt het aantal ondervoede mensen in 2050 af tot ongeveer 40 miljoen. De millennium ontwikkelingsdoelstelling van een halvering van het percentage ondervoede mensen ten opzichte van 1990 wordt daarentegen in het geschetste scenario niet behaald en vraagt daarom extra beleidsinspanning.

Toename van landbouwproductie zal ten kost gaan van het milieu

De toename van landbouwproductie zal leiden tot een afname van het bosareaal en tot een versnelde afname van biodiversiteit tot aan 2030. Als gevolg van ontwikkelingen in landbouw, infrastructuur en klimaat zal de soortenrijkdom in de flora en fauna van Sub-Sahara Afrika afnemen.

Belangrijke voorwaarden om voedselzekerheid te bereiken

De belangrijkste voorwaarden zijn

goede gezondheidszorg en onderwijs
een economische groei die voldoende voordeel aan de armen biedt
modernisering van de landbouwsector
een evenwichtig gebruik van de natuurlijke hulpbronnen energie, land en water
een goede institutionele omgeving om investeringen te bevorderen
een duurzame natuurlijke omgeving en een gezond leefmilieu
politieke stabiliteit en conflictpreventie

In de droge gebieden kan productieverhoging het gebrek aan voedsel voorkomen

Verbetering van voedselzekerheid in de droge gebieden vereist een toename van landbouwproductie door herstel en behoud van de productieve gronden en de natuurlijke omgeving. De kwetsbare bevolking van deze gebieden vormt een relatief klein deel van de totale bevolking in Sub-Sahara Afrika. Recente veelbelovende initiatieven tot vergroening van de Sahel kunnen worden geïntegreerd in nationaal beleid zodat grotere gebieden en meer mensen bereikt worden. Specifieke voedselhulpprogramma’s zullen vooralsnog nodig blijven.

In de meer productieve gebieden is toegang tot voedsel een beperking

In de meer productieve gebieden met een hogere economische groei blijkt bevolkingsdichtheid een belangrijke invloed te hebben op toegang tot voedsel. Een relatief groter deel van de bevolking kent een betere voedselvoorziening. In absolute termen komt ondervoeding hier nog wel veel voor aangezien in deze gebieden veel mensen wonen. Beleid om voedselzekerheid te verbeteren, moet gericht worden op de armere lagen van de bevolking. Bijvoorbeeld door initiatieven tot eerlijkere en meer duurzame handelsketens van tropische gewassen.

Aanbevelingen voor onderzoek en beleid voor voedselzekerheid

Beter inzicht in de natuurlijke en sociaaleconomische omstandigheden is nodig om de paradox te kunnen verklaren dat Sub-Sahara Afrika een regio is met voldoende potentieel voor voedselproductie en toch omvangrijke honger en ondervoeding kent. Sleutelfactoren zijn meer productie van voedsel, marktontwikkeling, beleid voor sociale zekerheid, en meer efficiëntie in nationaal en regionaal bestuur.