Kansrijk landbouw- en voedselbeleid

De serie Kansrijk beleid van de Planbureaus beoogt op wetenschappelijk gefundeerde en toegankelijke wijze kennis aan te reiken over beleidsopties in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. In deze studie Kansrijk landbouw- en voedselbeleid beoordelen we een breed scala aan maatregelen op effectiviteit, uitvoerbaarheid en juridische legitimiteit. Daarbij zijn de effecten van deze maatregelen op de leefomgeving, het sociale systeem en de economie beschouwd. De gekozen maatregelen in Kansrijk landbouw- en voedselbeleid zijn afkomstig uit het politieke en maatschappelijke debat en zijn gegroepeerd in vier thema’s die veel aandacht krijgen in dit debat: (i) gezond en duurzaam voedsel, (ii) het sluiten van kringlopen, (iii) landbouw en natuur in balans en (iv) een duurzaam verdienvermogen van de landbouw.

Kansrijk beleid: effectief, uitvoerbaar, legitiem en aanvaardbaar

Welk van de bovengenoemde effecten het zwaarst wegen, is afhankelijk van de waarden en doelen van maatschappelijke en politieke partijen. In deze Kansrijkstudie beschouwen we maatregelen die passen bij uiteenlopende maatschappelijke en politieke opvattingen. Dat doen we omdat in het politieke en maatschappelijke debat over landbouw en voedsel verschillende visies bestaan over wat exact het probleem is en wat daarvoor de meest geëigende oplossingen zijn. Het uiteindelijke antwoord op de vraag of de maatregelen kansrijk zijn, hangt daarom niet alleen af van de vraag of ze gewenste effecten hebben, goed zijn uit te voeren en passen binnen het recht, maar ook van de vraag of ze aanvaardbaar (te maken) zijn vanuit verschillende maatschappelijke perspectieven: zijn bijvoorbeeld prijsprikkels aanvaardbaar die consumenten richting een duurzamer en gezonder eetpatroon sturen of ligt de voorkeur bij voorlichting en bewustwording?

Geen ‘laaghangend fruit’; keuzes noodzakelijk

Uit de beschouwing van de 27 beleidsmaatregelen blijkt dat geen van de maatregelen op álle doelen voor de leefomgeving, economie en sociale aspecten positief scoort en tegelijkertijd gemakkelijk te nemen is. In die zin is er geen ‘laaghangend fruit’.

De effectiviteit van beleidsmaatregelen hangt ook af van de samenhang met andere maatregelen. Zo zijn bijvoorbeeld natuurmaatregelen weinig effectief als de emissies van stikstof en gewasbeschermingsmiddelen te hoog zijn. Het bevorderen van de consumptie en productie van regionale- en streekproducten heeft een aannemelijk positief effect op de regionale economie, maar er is geen consensus dat dit positief is voor de leefomgeving.

Daarnaast hebben we bij meerdere beleidsmaatregelen geconstateerd dat een gecombineerde aanpak met verschillende beleidsinstrumenten meer effect voor de leefomgeving en/of gezondheid oplevert. Maatregelen gericht op een gezonder en duurzamer eetpatroon kunnen elkaar versterken. Ook gebiedsgerichte projecten waarin bewustwording, begeleiding, subsidiemogelijkheden voor investeringen en ook regelgeving gecombineerd worden, kunnen leiden tot een groter effect op de leefomgeving en volksgezondheid. De kosten van maatregelen verschillen daarbij. De toekomst van het landbouw- en voedselbeleid vergt dus politieke keuzes. Deze studie reikt kennis aan om die keuzes te onderbouwen.