Klimaatneutrale binnenvaart in 2050

Nederland heeft zich ten doel gesteld dat de binnenvaart in 2050 klimaatneutraal zal zijn. Om de consequenties hiervan in beeld te brengen, schetsen PBL en TNO twee paden hier naartoe. Op basis daarvan verkennen we mogelijkheden, uitdagingen en onzekerheden en bieden handelingsperspectieven voor beleid, industrie en binnenvaartsector in de transitie naar een klimaatneutrale binnenvaart in Nederland.

Twee paden naar klimaatneutraal

Verschillende bestuursorganen zoals de Europese Commissie, de Centrale Commissie voor de Rijnvaart en de Nederlandse overheid hebben een (bijna) klimaatneutrale binnenvaart in 2050 als doel gesteld. De Klimaat- en Energieverkenning 2023 raamt voor 2040 echter nog een lichte toename van de broeikasgasuitstoot door de binnenvaart onder het huidige vastgestelde en voorgenomen beleid. Het roer moet dus drastisch om. Overgang op duurzame energiedragers met bijbehorende technologieën aan boord is daarbij cruciaal. We evalueren de impact van de duurzame brandstof- en aandrijflijnopties op verschillende criteria. Op basis van literatuur schatten we bandbreedten voor de ontwikkelingen van de transportvolumes en de energie-efficiëntie in de binnenvaart in. Daarmee schetsen we twee sterk uiteenlopende paden naar klimaatneutrale binnenvaart in 2050 waarmee de consequenties van deze doelstelling in den brede kunnen worden verkend. In het innovatieve pad is er een grote rol voor nieuwe aandrijftechnologieën die forse investeringen in de schepen vereisen. In het conservatieve pad is biodiesel dominant waardoor er grotendeels doorgevaren kan worden met de huidige aandrijftechnologie.

Beschikbaarheid en betaalbaarheid als uitdagingen 

De toekomstige beschikbaarheid en betaalbaarheid van geavanceerde bio- en e-brandstoffen en van aandrijflijnen die van nieuwe energiedragers gebruikmaken vormen een uitdaging. De binnenvaartmarkt is klein waardoor ze voor innovatieve technieken afhankelijk is van spin-offs van andere markten zoals de zeevaart. Verder gaan scheepsmotoren lang mee waardoor het voor een klimaatneutrale vloot in 2050 noodzakelijk is om ook bestaande schepen aan te passen of te laten varen op een duurzame drop-in brandstof. 

Handelingsperspectieven

Om snel duidelijkheid te krijgen over de potentie van verschillende innovaties in (deel)markten van de binnenvaart zijn proeftoepassingen van verschillende oplossingen in de praktijk van groot belang. Voor grootschalige implementatie van alternatieve energiedragers gecombineerd met ingroei van duurzame drop-in brandstoffen zijn handhaafbare doelstellingen voor de binnenvaart nodig met concrete beleidsinstrumenten die duidelijk maken op welke manier en in welk tempo de transitie vorm moet krijgen. Zonder deze stap zullen er onvoldoende prikkels zijn voor partijen om grootschalig duurzame oplossingen te implementeren. Gezien het internationale karakter van de markt worden deze doelstellingen idealiter op Europees niveau met afstemming met de rivierencommissies geïmplementeerd.

Ondersteuning voor het uitvoeren van pilots en het oprichten van fondsen voor koplopers op de korte termijn is hierbij een belangrijke randvoorwaarde. Wanneer technologie verder ontwikkeld is, en er handhaafbare doelen zijn, is financiële ondersteuning minder noodzakelijk voor een groot gedeelte van de markt. Mogelijk is ook op de lange termijn gerichte ondersteuning aan kleine zelfstandig opererende schippers noodzakelijk.